آشنایی با عروسک‌های بومی خراسان جنوبی

با عروسک‌های بومی خراسان جنوبی آشنا شوید

آشنایی با خراسان جنوبی:

خراسان جنوبی یکی از استان‌های شرقی کشور است. مرکز این استان شهرستان بیرجند است و تا سال 1383 جزئی از استان خراسان بزرگ محسوب می‌شده است.

استان خراسان جنوبی سومین استان پهناور ایران به شمار می‌رود و مساحت آن حدود 193,151 کیلومتر مربع است.

این استان در حال حاضر 10 شهرستان دارد: بشرویه، بیرجند، خوسف، درمیان، زیرکوه، سرایان، سربیشه، فردوس، قائنات، نهبندان

استان خراسان جنوبی به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در راههای ارتباطی دارای فرهنگ و تاریخی غنی است و صنایع دستی و سوغات بسیاری دارد. از جمله این سوغات که بیش از چند سال نیست رواج یافته و احیا شده، عروسک‌های بومی و محلی هستند. این عروسک‌ها بیشتر در مناطق سربیشه و زیرکوه ساخته می‌شوند.

عروسک‌های خراسان جنوبی در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده‌اند و قرار است در سازمان جهانی یونسکو نیز ثبت شوند.

خراسان جنوبی و روستاهایی با عروسک‌های افسانه‌ای:

اکثر عروسک‌های محلی استان خراسان جنوبی در روستاهای این استان تولید می‌شوند. این روستاها عبارتند از روستاهای تاجمیر، نازدشت، حجت آباد، همت آباد و روستاهای اطراف شهرستان سربیشه.

مردم این روستاها، عروسک‌هایشان را با وسایل موجود در خانه و پارچه‌های دور ریز می‌سازند. آنها معتقدند که خالق بی عیب خداست و به همین دلیل، عروسک‌های خود را به صورت ناقص تولید می‌کنند.

عروسک‌های این منطقه معمولا دارای قصه مخصوص به خود هستند و این قصه‌ها به آنها سنجاق می‌شوند. این عروسک‌ها کاربردهای بسیاری دارند و فقط مختص به بازی کودکان نیستند. از آنها برای تزئینات دکوری، جاکلیدی، آویز تلفن همراه و گردن آویز نیز استفاده می‌شود. (برای خرید آنلاین جاکلیدی عروسک بومی اینجا کلیک کنید.)

روستای پردان

روستای پردان یا پردون که از توابع شهرستان زیرکوه است در سال 1390 جمعیتی حدود 483 نفر داشته است. مردم این روستا مدتی است که به احیای عروسک‌های بومی و محلی خود روی آورده اند. عروسک زیبای پردانیکی از این ها است.

عروسک کرخرک

کرخرک، کره خر مهربان و دوست‌داشتنی است که در روستای پردان ساخته می‌شود. این عروسک به وسیله مفتول و پشم گوسفند ساخته شده و امکان حرکات نمایشی را نیز دارد.

عروسک اشترو یا شتر پردون

این عروسک دست‌ساز توسط زنان روستای پردان ساخته می‌شود. اجزای تشکیل دهنده این عروسک، مفتول و پشم شتر است و به همین خاطر انعطاف‌پذیری بالایی دارد.

روستای تاجمیر

این روستا از توابع شهرستان سربیشه است و اکثر بانوان این روستا به ساخت عروسک‌های بومی و محلی خود اشتغال دارند. روستای تاجمیر، چند سال است که به یکی از قطب‌های ساخت و تولید عروسک بومی تبدیل شده است.

در حال حاضر حدود 15 خانواده در این روستا در حال تولید عروسک محلی منطقه خود هستند و اگرچه سازندگان اصلی این عروسک‌ها زنان هستند اما دیگر اعضای خانواده نیز در مراحل ساخت عروسک همکاری می‌کنند.

در ادامه با چند عروسک بومی تاجمیر آشنا می‌شویم.

عروسک آتلان

عروسک اسب آتلان یکی از عروسک‌های دست‌ساز بومی روستای تاجمیر است. این عروسک از چوب، نخ چشمی و نمد ساخته می‌شود و با سوزن‌دوزی‌های زیبای زنان تاجمیر تزیین می‌گردد.

عروسک معطر

عروسک معطر یکی از عروسک‌هایی است که در روستای تاجمیر ساخته می‌شود. این عروسک به واسطه میخک‌هایی که درون آن قرار می‌گیرند، دارای عطر و بوی خوبی هستند. عطر میخک خواص بسیاری دارد که از جمله آنها می‌توان به ضد استرس بودن، تقویت کننده قلب و مغز و بالا بردن حرارت بدن اشاره کرد.

عروسک‌های باران‌خواه خراسان جنوبی

چولی قزک

عروسک باران‌خواهی که در شهرستان فردوس رواج دارد به چولی قزک معروف است. بدنه این عروسک از دو تکه چوب صلیبی مانند تشکیل شده و صورتش نیز به صورت آدمکی پارچه‌ای است. چولی قزک پیراهنی به تن دارد و معمولا بچه‌ها به کمک مادرانشان این عروسک را می‌سازند. چولی قزک را در کوچه‌های شهر و یا روستا راه می‌برند و می‌خوانند:

الله بده بارون

به حرمت مزارون

گلهای زرد لاله

در زیر خاک مناله

خدا بده تو رحمت

به آبروی محمد(ص)

موسی که زد عصا را

می خواند این دعا را

دعای یا الله را

خدا، خدا بارون بده

بر بیل دهقانون بده

بر چوب چوپانون بده

اتلو

اتلو نام یکی از عروسک‌های آیینی باران‌خواهی در خراسان جنوبی است. این عروسک در بیرجند ساخته می‌شده و گاهی آن را اتلومتلو نیز می‌نامیده‌اند. اتلو به معنی شخصی است که لباس نامرتب می‌پوشد و به حمام نمی‌رود.

این عروسک نیز از قرار گرفتن دو چوب به صورت صلیبی به روی یکدیگر ساخته می‌شود. صورت آن پارچه‌ای است و لباس‌های محلی به تن می‌کند.

اتلو را در کوچه‌ها می‌گردانند و می‌خوانند:

اتلوی ما تشنه است

اتلوی ما گشنه است

ای خدا خدا بارون کن

بارون او شارون کن

با موزه عروسک های خراسان جنوبی آشنا شوید

موزه عروسک‌های خراسان جنوبی که در راستای اهداف پروژه بین المللی ترسیب کربن تاسیس شد، در شهرستان بیرجند واقع شده است. این موزه با حمایت از زنان روستایی و عرضه‌ی عروسک‌های دست‌ساز آنها برای فروش، به ایجاد کسب و کار در آن منطقه کمک کرده است.

عروسک‌های موزه عروسک بیرجند با الهام از فرهنگ و باورهای بومی آن منطقه ساخته شده‌اند و اکثرشان در قصه‌های قدیمی همان خطه نقش پررنگی را ایفا می‌کردند.

معروف‌ترین عروسک بومی خراسان جنوبی نیز در این موزه قرار دارد. «دوتوک» که از مواد طبیعی و قابل بازیافت تهیه شده، به عنوان معروف‌ترین عروسک خراسان جنوبی شناخته می‌شود.

موزه عروسک‌های بیرجند در خانه فروتنی واقع شده است. خانه فروتنی یک بنای قاجاری است که در چند سال اخیر بازسازی شد و به موزه تبدیل گشت.

در حال حاضر حدود سیصد عروسک محلی در این مجموعه قرار دارد.