سبد خرید خالی است.
از سال‌ها پیش، عروسک‌ها در زندگی انسان‌ها حضور داشته‌اند. از همان روزها که پیکره‌تراشی و سنگ‌تراشی آغاز شد و لعبتکانی به شکل مجسمه‌های کوچک ساخته شدند. این پیکره‌ها گاهی به عنوان ابزار بازی کودکان استفاده می‌شدند و گاهی نیز مقدس شمرده شده و پرسیده می‌شدند.
بعدها به پیکره‌ها قابلیت حرکت افزوده شد و پس از آن، از آنها در نمایشات عروسکی بهره بردند. عروسک‌ها در این نمایش‌ها آینه‌ای از زندگی انسانی بودند و آدم‌ها را پا به پای خود به قصه‌ها می‌بردند.
گفته می‌شود، یک کودک خردسال همانطور به عروسک می‌نگرد که انسان‌های اولیه آن را می‌دیدند. عروسک‌ها به دید کودکان زنده هستند و کودکان به وسیله عروسک‌ها به راحتی می‌توانند به خودشناسی برسند. بنابراین رابطه کودک با عروسکهایش فراتر از بازی و سرگرمی ست.
امروزه بسیاری از روانشناسان معتقدند که عروسک‌ها بهترین ابزار آموزش به کودکان و تربیت آنها هستند. تجربه ثابت کرده استفاده از عروسک و آموزش غیرمستقیم می‌تواند تاثیر عمیق و طولانی مدتی بر کودکان بگذارد. پس لازم است در استفاده از این عروسک‌ها و محتوای قابل ارائه توسط آنها با دقت تصمیم‌گیری شود.
عروسک‌بازی نه تنها باعث رشد غریزه مادرانه می‌شود بلکه به کودک کمک می‌کند تا شخصیت واقعی خود را شکوفا کند. از این رو، والدین باید توجه داشته باشند که بازی با عروسک تا چه میزان می‌تواند بر رشد فکری، روحی و عاطفی فرزندشان موثر باشد. شاید بی‌ریط نباشد اگر بگوییم، عروسک‌ها قدرت تفکر و نقش‌پذیری کودکان در زندگی آینده‌شان را شکل می‌دهند و برای آنها شخصیت‌سازی می‌کنند.
عروسک‌بازی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشند و به آرامش روحی دست یابند.
اهمیت الگوها بر زندگی کودکان و نوجوانان
الگوها از مهمترین عوامل شکل‌دهنده ذهنیت و شخصیت کودکان و نوجوانان هستند. اما کودکان ما کدام یک از عروسک‌های بومی و ملی ایرانی را الگوی خود قرار می‌دهند؟ بدون شک یکی از عروسک‌هایی که سال‌های سال است به عنوان یکی از الگوهای کودکان سراسر دنیا شناخته شده، عروسک باربی است.
نمونه‌هایی از عروسک‌های غربی
باربی، بی‌رقیب در بازار الگوسازی
فکر می‌کنید چرا عروسک باربی تا این حد توانسته در الگوسازی موفق عمل کند؟
«روت هندلر» همسر رئیس کمپانی متل (کمپانی سازنده عروسک‌های باربی) وقتی متوجه شد فرزندش باربارا به تقلید از رفتار بزرگسالان با عروسکهایش رفتار می‌کند، ایده ساخت عروسک باربی به ذهنش خطور کرد. از آن پس، باربی به دختران آموزش داد که جامعه از آنها چه انتظاراتی دارد.
کمر باریک و اندام کشیده باربی باعث الگو برداری بسیاری از دختران نوجوان شد، به طوری که طبق آمار سازمان بهداشت، عده‌ای از آنها با هدف دستیابی به اندامی شبیه به باربی، دچار سوهاضمه شده بودند.
طبق پژوهش‌های انجام شده، ویژگی‌های عروسک باربی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- پیشینه فکری سازندگان آن
- روانشناسی رنگ و نهادینه کردن رنگ صورتی در عروسک‌ها
- تولید هیجانی و کاذب این عروسک و جذب مخاطب به واسطه این هیجان
- تنوع
- دقت بر عنصر جذابیت جسمی و ظاهری
- توجه به تمام طبقات اقتصادی جامعه و تولید عروسک با قیمت‌های مختلف برای تمام اقشار
- تولید محصولات جانبی از قبیل فیلم، کتاب، داستان، بازی، پازل، سایت اینترنتی و…
- شخصیت‌پردازی قوی
- بازتولید قوی
- جریان‌سازی همگام با نیازها و سیاست‌های روز
- رویکرد جهانی و فراملی
- حمایت سیاسی و فرهنگی دولت‌ها
- حمایت از جشنواره‌ها و رویدادهای مختلف
- سناریونویسی قوی
- استفاده بهینه از تکنولوژی
- مشتریمداری
- تحریک محرکهای روانشناختی کودک
درواقع می‌توان گفت، عروسک باربی یک نمونه تمام عیار است از عروسکی که به عنوان یک الگوی غربی توانسته جای خود را در دل کودکان باز کند. این عروسک بالغ بر 1333 نقش اجتماعی را تاکنون ایفا کرده و حتی با اضافه شدن قابلیت باردار شدن و طی کردن دوران حاملگی بر جذابیت خود نیز افزوده است.
همانطور که پیش از این نیز گفتیم، کودکان به طور غیرمستقیم از عروسک‌های خود، الگو می‌گیرند و از آنها پیروی می‌کنند. عروسک باربی یکی از عروسک‌هایی است که به کمک تبلیغات گسترده، جایگاه ویژه‌ای نزد کودکان پیدا کرده و به عنوان یک الگوی تمام عیار به کودکان و نوجوانان تحمیل شده است. این عروسک به طور غیرمستقیم به دختران آموزش می‌دهد که مردان امروز چه انتظاری از آنها دارند و به مردان نیز می‌آموزد که از زنان چه انتظارتی باید داشت. این عروسک، نماد و سمبل فرهنگ آمریکایی است، نمادی از تجمل‌گرایی، مدگرایی و مصرف‌گرایی که تلاش می‌کند به همراه انبوهی از لوازم جانبی، نوع خاصی از زندگی را به مردان و زنان آینده نشان بدهد.
باربی اگر بتواند احساسات، عواطف و افکار ایده‌پردازان غربی خود را به کودکان غیرآمریکایی تحمیل کند، به هدف دراز مدت خود دست‌یافته و این مصداق بارز یک تهاجم فرهنگی موفق خواهد بود.
عروسک لی لی، گذشته شکست خورده‌ی باربی
کمپانی متل وقتی با عروسک لی لی روبرو شد، امتیاز تولید این عروسک را از کمپانی آلمانی آن خرید. صورت‌بندی و نژاد او را اصلاح کرد و عروسک باربی متولد شد.
لی لی، عروسکی بود که فقط به کلکسیونرها فروخته می‌شد. شخصیت، اندام و چهره او را از یک زن خیابان‌گرد آلمانی به نام لی لی الهام گرفته بودند.
عروسک کن
سال 1961 عروسک کن تولید شد. این عروسک پسری شیک‌پوش بود با موهای قهوه‌ای. این عروسک به عنوان دوست‌پسر عروسک باربی شناخته می‌شد.
عروسک‌های ایرانی رقیب باربی
گفته می‌شود، ترفندهای هوشمندانه‌ای که برای ترویج عروسک‌های غربی به کار گرفته می‌شود، بدین خاطر است که مدلی متضاد با فرهنگ و ارزش‌های کودکان دیگر کشورها ارائه شود.
عروسک‌ها بیشترین نقش را در تربیت و شکل‌دهی شخصیت دختران ایفا می‌کنند و نقش عروسک در تهاجم فرهنگی غیرقابل انکار است. اما چطور می‌توان با این تهاجم فرهنگی مقابله کرد؟
الگوی ناموفق سارا و دارا
در سال 1376 عروسک‌هایی با نام‌های دارا و سارا طراحی شدند. هدف این عروسک‌ها مقابله با عروسک‌های غربی به ویژه باربی بود اما خیلی زود مشخص شد که این دو عروسک نمی‌توانند در دل کودکان جا باز کنند.
دلایلی که باعث شد دارا و سارا موفق نباشند عبارت بودند از: وزن بالا، ظاهر نه چندان زیبا، عدم قابلیت حرکتی، نداشتن لباس‌های مختلف و قیمت بالا.
عروسک‌های بومی
عروسک‌های بومی جزئی از میراث فرهنگی کشور محسوب می‌شوند. آنها گنجینه‌ای غنی از پوشش‌های محلی، آداب و رسوم، افسانه‌ها و… هستند. استفاده از عروسک‌های بومی و الگوسازی آنها برای دختران، نه تنها جایگاه ویژه زن را برای او تعریف می‌کنیم بلکه فرزند خود را مطابق با فرهنگ سرزمین خود تربیت خواهیم کرد و این امر باعث سلامت جامعه می‌شود.
تاکنون 22 عروسک بومی به ثبت رسیده‌اند. عروسک لی لی، عروسک بی بی کگ، عروسک تاجمیر، عروسک باجی، عروسک ماهی ملک و…
و در آخر باید درنظر داشت که الگوها قابلیت همزادپنداری دارند و سبک زندگی کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهند پس بهتر است که عروسک‌های بومی سرزمین خودمان را الگوی کودکانمان قرار دهیم.
