قصه سیدبار و پروژه ساخت مدرسه توسعه پایدار

چکیده پروژه

داستان آشنایی تیم روستاتیش با روستای سیدبار سیستان و بلوچستان به قبل از تاسیس روستاتیش باز‌ می‌گردد. به ساخت مدرسه توسعه پایدار روستا و فعالیت‌های اجتماعی و توانمندسازی که در روستا توسط یکی از هم‌بنیانگذاران روستاتیش به عنوان تسهیلگر توسعه و مدیر اجرایی پروژه در این روستا صورت گرفت. پروژه ساخت مدرسه توسط پویش «ایران من» انجام شد و در نتیجه این همکاری مدرسه‌ای از جنبه معماری و کارکرد تاسیس شد. در همان سال‌ها با توجه به نیازسنجی یکی از اولویت‌های روستا زمین بازی برای کودکان بود. پس از پروژه مدرسه، پروژه ساخت زمین بازی در سال 1401  آغاز شد. تیم روستاتیش و تیم دفتر معماری «داز» قصد دارند در طراحی مشارکتی زمین بازی و مسیر پروژه به شیوه مشارکتی با اهالی روستا همراه شوند.

پیشینه فرایند

قبل از شروع پروژه زمین بازی پروژه مدرسه سیدبار در روستا بهره‌برداری شده بود. داستان مدرسه سیدبار از آنجا شروع شد که مدرسه قدیمی روستای سیدبار به مخروبه‌ای تبدیل شده بود و از این حیث روستا به مدرسه و فضایی برای آموزش احتیاج داشت. پس از آنکه فراخوان پویش «ایران من» به دست اهالی روستای سیدبار رسید، آن‌ها از این طرح در جهت ساخت مدرسه حمایت کردند. فعالیت‌های این فرآیند به شکل مشارکتی تعیین گشت و در طول بازه زمانی مورد نظر انجام شد. در راستای ساخت مدرسه 2 سهم از 20 سهم هزینه ساخت مدرسه را اهالی روستا پرداختند، هزینه‌ای بالغ بر 100 میلیون تومان که بیشتر آن را زنان روستایی از سود فروش محصولات سوزن‌دوزی شده تامین کردند. سرانجام در سال 1399 با مشارکت آرش علی آبادی به عنوان معمار، مینا کامران به عنوان تسهیلگر اجتماعی و اهالی روستا ساخت مدرسه با توجه بر معماری بومی و متناسب با محیط زیست و فضای فرهنگی روستا به اتمام رسید. مدرسه سیدبار برنده جایزه موسسه سلطنتی معماران بریتانیا، همچنین در سال 1401 نیز برنده جایزه جهانی معماری آقاخان شده است. اما این پایان پروژه‌ها در روستای سیدبار نبود در ادامه درباره پروژه‌هایی که اهالی روستا و تیم روستاتیش پس از تاسیس روستاتیش در روستا به اجرا در آوردند بیشتر می‌خوانیم.

            طبق نیازسنجی‌های سال 1396، نیازهای روستا اولویت‌بندی شدند، به ترتیب این اولویت‌ها ساخت مدرسه، زمین بازی، پاک‌سازی زباله‌ها، مسائل مرتبط با کنکور و آموزش وکمبود آب آشامیدنی بوده‌اند. از این بین پاکسازی روستا از زباله با کمک اهالی و همچنین مشکلات مرتبط با کمبود آب آشامیدنی برطرف شدند. مدرسه نیز همانطور که بالاتر ذکر شد در سال 1399 بهره‌برداری شد. پس از ساخت مدرسه تیم روستاتیش برای بهبود شرایط تحصیلی دانش‌آموزان فرآیندهایی را برای آموزش غیررسمی و مشاوره کنکور طراحی کرد و به اجرا در آورد. از جمله این فرآیندها مراجعه داوطلبین آموزشی برای تدریس تابستانه و همچنین مشاوره کنکوری بود. در کنار آن در بین سال‌های تحصیلی 1399 – 1400 کلاس‌های کنکوری و تقویتی درسی برای دانش‌آموزان دختر و پسر برگزار شد. هزینه‌های این فرآیند از طریق صندوق توسعه روستا (فروش محصولات صنایع دستی بانوک) پرداخت شده است. از دیگر اقدامات توزیع پکیج‌های آموزشی و کتاب‌های کمک درسی بوده است.

در کنار این قضایا گروه بانوک نیز شکل گرفت و به فعالیت سوزن‌دوزی مشغول شد، از این راه بخشی از مخارج مدرسه نیز تامین شده بود و همچنین معیشت پایداری برای زنان روستا مهیا گشت. با این حال در سال 1401 حادثه تلخی برای یکی از کودکان روستا رخ داد، که موجب شد اهمیت ساخت زمین بازی بیشتر از پیش معلوم گردد. متاسفانه یکی از کودکان روستا در هنگام بازی در کنار هوتگ (برکه) غرق شد.

            در کنار این مسئله تلخ و حزن‌انگیز، ساخت زمین بازی با قابلیت‌های محلی و امن موجب آسایش مادران و پدران روستا از بازی کودکان خود و همچنین سبب دسترسی کودکان به محلی امن با قابلیت‌های متفاوت برای بازی می‌شود. در نتیجه زمین بازی به عنوان یکی از اولویت‌های نیازسنجی در دستور کار قرار گرفت. در نهایت پروژه زمین بازی در نهایت در اواخر سال 1401 شروع شد. تیم روستاتیش به عنوان تیم اجتماعی پروژه در پیشبرد جلسات تسهیلگرانه در کنار تیم معماری «داز» به دنبال طراحی مشارکتی زمین بازی است. تا بدین جا در این فرآیند تیم روستاتیش نیازسنجی مشارکتی از ذی نفعان مختلف در روستا انجام گرفت که طبق نیازسنجی طرح ابتدایی زمین بازی توسط دفتر معماری داز کشیده شد. سپس طرح زمین بازی و بازیهای درنظرگرفته شده در جلساتی با گروه ذی نفعان( کودکان در سنین مختلف، مادران، جوانان روستا و ریش سفیدان ) به بحث و تبادل نظر گذاشته شد تا در خصوص طرح اجماع جمعی صورت گیرد. تیم طراحی نیز با استفاده از جلسات به تسهیلگری تیم روستاتیش، فرایند طراحی مشارکتی را به اتمام رسانده است. تا این زمان تحقیق درخصوص بازی‌های بومی و محلی بلوچستان، جمع آوری نظرات اولیه داوطلبین، برگزاری جلسات بارش فکری میان طراحان و تیم اجتماعی، تدوین فرآیند طراحی مشارکتی با ذینفعان، طراحی فاز یک پروژه و به اشتراک گذاشتن ماکت‌ها، از فعالیت‌هایی هستند که به سرانجام رسیدند.

محدوده جغرافیایی پروژه

روستای سیدبار، در جنوب شرق استان سیستان و بلوچستان، در شهرستان چابهار، بخش و دهستان پلان واقع شده است. این روستا 550 نفر جمعیت دارد و اهالی روستا از قوم بلوچ و سنی مذهب هستند. روستای سیدبار دارای یک مدرسه ابتدایی، مکتب خانه، یک مسجد است. از نظر پوشش طبیعی نیز روستا دارای درختان نخل، چش، کنار، گوا و ماش است، همچنین روستا دارای چند هوتگ (برکه) است.

مسئله

            در سال 1395 پس از نیازسنجی یکی از نیازهایی که مطرح شد عدم وجود زمین بازی برای کودکان بود. کودکان در بازه سنی 3 تا 6 و 6 تا 12 سال فضای مناسب و امنی را برای بازی ندارند. همین امر موجب شده است که کودکان در این سنین برای بازی به سمت هوتگ‌ها (برکه‌ها) بروند. از این نظر زمین بازی می‌تواند فضایی امن را برای کودکان ایجاد کند. همچنین زمین‌بازی می‌تواند برخی از چالش‌های ارتباطی بین سنین متفاوت را از بین ببرد و فضایی خلاقانه را به وجود آورد تا کودکان بتوانند در آن به راحتی به بازی مشغول باشند و به این نحو مهارت‌های حرکتی خود را تقویت کنند. همانطور که بالاتر ذکر شد، زمین بازی این فرصت را نیز در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهد که با خیال آسوده‌تری اجازه بازی به کودکان را بدهند. در کنار آن نیز این امکان را برای والدین فراهم می‌کند که از کودکان خود شناخت بهتری به دست آورند و با حضور داشتن در زمین بازی به آن‌ها نزدیک‌تر شوند. در آخر باید گفت زمین بازی به عنوان یکی از نیازها و اولویت‌های اصلی روستا برای رشد و پرورش بهتر کودکان از نظر اهالی، تیم روستاتیش و تیم معماری در نظر گرفته شد. 

برنامه یک سال پیش رو

            پروژه زمین بازی سیدبار بر اساس برنامه قبلی خود که با فرآیند مشارکتی تدوین شده بود در جریان است. با این حال بابت سیلی که در عید 1403 در استان سیستان و بلوچستان رخ داد، پروژه دچار وقفه‌ای شد. پس از سیل مشخص شد محلی که برای زمین بازی در نظر گرفته شده بود از نظری ایمن نبوده و نیاز است مجددآً زمین جدیدی را پیدا کنند. اهالی روستا به پیشنهاد تیم معماری به سراغ زمین دیگری رفتند. پس از آنکه زمین مجدداً تغییر کرد، تیم معماری نیز به بازطراحی زمین بازی متناسب با محل جدید پرداخت. در حال حاضر جلسات گروه‌سازی برای ساخت از جانب تیم روستاتیش در حال انجام است و همچنین تیم معماری «داز» به عنوان طراح پروژه در کنار اهالی روستا فرآیند ساخت را آغاز کردند.

جامعه هدف، هدف، دستاورد‌ها

ذینفعان:

• بهره‌مندان مستقیم این پروژه کودکان بخصوص گروه سنی 3 تا 6 سال و کودکان دارای سنین 6 تا 12 سال هستند. گروه‌های دیگر همچون نوجوانان و جوانان، مادران و پدران و به صورت کل جامعه محلی و اهالی روستا نیز بهره‌مندان غیرمستقیم پروژه هستند.
• گروه خیرین «گلباران مهر» به عنوان کارفرما، دفتر معماری داز به عنوان طراح پروژه و روستاتیش به عنوان تیم اجتماعی از ذینفعان دیگر پروژه هستند.

اهداف بلندمدت:

• رشد خلاقیت و ساخت بستری مناسب برای یادگیری کودکان
• رشد بهتر و پرورش مهارت‌های حرکتی
• استفاده بلند مدت از زمین بازی

دستاورد‌ها (نتایج مورد انتظار):

• طراحی همسو با بنیان‌های جامعه محلی
• مدیریت و بهره برداری صحیح و مشارکتی پروژه
• ایجاد فضایی برای اوقات فراغت کودکان
• سازماندهی جامعه محلی
• به وجود آمدن محلی برای رشد مهارت‌های حرکتی کودکان

اهمیت این فرآیند

بازی یکی از راه‌های اصلی یادگیری کودکان است، کودکان در حین بازی مهارت‌هایی را مثل خلاقیت پرورش می‌دهند. زمین بازی مناسب و استاندارد نه تنها امنیت کودکان را فراهم می‌کند که موجب می‌شود کودکان مهارت‌های پیشادبستانی خود را نیز بهبود بخشند. جدای این مسائل خانواده‌ها امنیت خاطری را از امن بودن زمین بازی و متناسب با سنین کودکان خود دارند، اینگونه زمین بازی در راستای نیاز کودکان و باقی اهالی روستا است. اهمیت این پروژه برای تیم روستاتیش در این است که با تسهیل مشارکت در جلسات برای اهالی، گروه‌های مختلف روستا و همچنین تیم معماری زمینه‌ای را برای آنکه زمین بازی بر اساس اصول توسعه درون‌زا شکل بگیرد فراهم کند. همچنین اهمیت این پروژه برای تیم طراحان از این نظر است که بتوانند طراحی را متناسب با معماری بومی در سیدبار پیش ببرند تا نه تنها این طراحی متناسب با بنیان‌های جامعه محلی باشد که اهالی احساس مالکیت عمومی نسبت به زمین بازی داشته باشند و برای ترمیم آن تلاش کنند. تجربه تیم معماری «داز» و همچنین اهالی روستا از مدرسه سیدبار نشان داده است که طراحی متناسب با شرایط محلی موجب بقای پایدارتر ابنیه خواهد شد.

روش تامین مالی

تامین کننده و کارفرما تا بدین جای پروژه، گروه خیرین «گلباران مهر» بوده است.

همگام شدن شما با پروژه

خرید محصولات سوزن‌دوزی بانوک یکی از راه‌های موثر برای حمایت از پروژه‌های روستای سیدبار است. چرا که با این روش، علاوه بر حمایت از پروژه‌های توسعه‌ای روستا، باعث بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی زنان روستا نیز می‌شوید. در صورتی که تمایل دارید به شیوه‌های دیگری برای مثال تجهیز مدرسه یا مشاوره کنکوری و … از پروژه‌ها حمایت کنید، برای کسب اطلاعات بیشتر از طریق ایمیل با ما در ارتباط باشید.