معرفی وریس بافی، از صنایع دستی و دست بافته‌های قدیمی در ایران و جهان

وریس بافی به عنوان یکی از صنایع دستی ایل عشایری، به نوار‌های پهن گفته می‌شود که معمولاً از آن برای استقرار چادر و یا بار زدن حیوانات در هنگام کوچ استفاده می‌شود. این تکنیک بیشتر در بین ایل بختیاری و شاهسون‌ها مرسوم بوده و به دلیل زیبایی خاصی که دارد در زمره صنایع دستی اقوام ایرانی قرار گرفته است.

وریس بافی چیست؟

در وریس بافی یک چله روی زمین کشیده می‌شود و به طور همزمان نخ‌های تار باید از صفحات چهارگوشه فلزی یا چرمی عبور کنند. این صفحات دوال نام دارند. در بافت وریس اهمیت نقش بسیار زیاد است و رنگ‌ها و کارت‌ها نیز معمولاً بر اساس نقش مشخص می‌شوند. همچنین نقش مشخص می‌کند که گره نخ و یا مسیر عبور آن از زیر یا روی کارت باشد. برای ایجاد طرح و نقش در بافت وریس معمولاً از طریق ایجاد گره در زیر یا بر روی کارت در چله استفاده می‌شود. بافت وریس یا نوار بافی در واقع بافت تارنما است که در دسته جاجیم‌ها قرار می‌گیرد. این بافته که به آن کارت بافی نیز گفته می‌شود، در بین اقوام و ملل مختلف جهان رایج بوده و در ایل بختیاری نیز به وریس مشهور است.

وریس بافی؛ از قدیمی‌ترین دستبافته‌های عشایری

حتماً شما هم پیش از این نوار‌های دست بافته شده را که معمولاً به حاشیه لباس‌ها دوخته و یا به ساق پا می‌بندند دیده‌اید. این نوار‌ها همان وریس بافی هستند که با تکنیک کارت بافی تهیه شده و پیشینه‌ای طولانی دارند. در حال حاضر کارت بافی در میان اقوام ایرانی از قبیل بختیاری، همچنان متداول بوده و بافته‌ها نیز در قبیله مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در بافت نوار‌ها از پشم مرغوب و رنگ‌ریزی ماهرانه استفاده می‌شود و به همین دلیل زیبایی و کیفیت آن بسیار بالا است. نوار‌های بافته شده در مناطق دیگر ایران نیز بسیار مشهور بوده و در برخی مناطق برای تزیین لباس‌های محلی زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بافت وریس از کارت‌های سوراخ‌دار استفاده می‌شود. نخ‌های دار از این سوراخ‌ها عبور کرده، چرخاندن کارت‌ها نیز باعث ایجاد دهانه خواهد شد. سپس پود از دهانه عبور کرده و با کوبیدن آن، نوار کارت بافی بافته می‌شود.

پیشینه و قدمت وریس بافی

کارت بافی در مناطق مختلف جهان رایج بوده و نمی‌توان آن را متعلق به محدوده خاصی دانست. از ابزار‌های باقیمانده یا همان کارت‌ها که برای تهیه پارچه‌ها استفاده شده می‌توان به قدمت کارت بافی در جهان پی برد‌. در ایران مناطقی از جمله علی آباد کتول، عشایر قشقایی، بختیاری، کردستان و خراسان شمالی و الموت قزوین نیز به وریس بافی مشغول هستند. خوشبختانه تکنیک کارت بافی در سال‌های اخیر با رویکردی جدید احیا شده و از آن برای طراحی لباس، کیف، منسوجات و غیره استفاده می‌شود.

انواع تکنیک‌های کارت بافی کدام است؟

کارت بافی دارای تکنیک‌های مختلف بوده و می‌توان آن را بر اساس ساختار بافت به چهار دسته تقسیم‌بندی کرد. در ادامه به معرفی این تکنیک‌ها پرداخته شده است.

تکنیک کارت بافی تارنما با نقشه کشی معمولی

این تکنیک از دهه‌های گذشته رواج داشته و در دوره‌های بعد نیز به اوج خود رسیده است. رایج‌ترین تکنیک کارت بافی یا وریس بافی همین تکنیک بوده و در آن با استفاده از نخ کشی کارت‌ها، طرح و نقشه مورد نظر اعمال می‌شود.

تکنیک پود اضافه

این تکنیک بیشتر در خارج از ایران رواج داشته و شامل اجرای طرح با استفاده از پود اضافه است. در این تکنیک از نوار‌های دارای نخ طلا و نقره استفاده می‌شد.

تکنیک بافت دولایه

در این روش که از روش‌های رایج بافت وریس در ایران محسوب می‌شود، دولای مجزا از نوار به صورت درهم تنیده و با کمک دو پود بافته می‌شود.

تکنیک بافت دورو

در این روش وریس بافی نیز برای ایجاد نقش از یک پود به همراه چرخش دوتایی کارت‌ها استفاده می‌شود.

ابزار‌های به کار رفته در بافت وریس چیست؟

یکی از مواد اصلی مورد استفاده در وریس بافی پشم است که از صنایع دستی عشایر نیز محسوب می‌شود. همچنین علاوه بر پشم می‌توان از نخ‌های طلای تابیده شده، ابریشم، کتان، نخ پنبه‌ای و پشم بز استفاده کرد. بافت وریس به ابزار و وسایل دیگری نیاز دارد که شامل کارت نخ‌دار، نخ پودر دار، ماسور، ‌شانه، مهره‌های رنگی و کاغذ شطرنجی است. همچنین به یک چهارچوب به عرض ۲۰ سانتی‌متر و متصل به دو تیرک نیاز خواهد بود.

انواع بافت وریس در مناطق مختلف ایران

وریس بافی در قزوین با استفاده از یک دستگاه ساده و کم حجم نسبت به دستگاه کارت بافی استان‌ها و مناطق دیگر انجام می‌شود. همچنین نخ‌های مورد استفاده در مناطق مختلف ایران برای بافت وریس با یکدیگر متفاوت بوده و در برخی موارد از نوع ابریشم پنبه‌ای و یا نوع قرقره‌ای هستند. در برخی مناطق از قبیل علی آباد کتول برای بافت وریس یا نوار از کاموا‌های سیاه و سفید، نخ‌های گلابتون طلایی یا نقره‌ای معروف به سیم استفاده می‌شود.

کاربرد نوار یا وریس

بیشتر موارد استفاده از آن در تزیین لباس‌های محلی، دور یقه، قاب قیچی، حاشیه پیراهن، سر آستین، دور آینه، کیف، قاب عکس، قاب‌شانه، کیسه پول و غیره است. در چهارمحال بختیاری این بافت وریس نام داشته و برای ایجاد آن از پشم دست ریز دولا تاب استفاده می‌شود. نقوش استفاده شده در آن نیز کاملاً ذهنی بوده و معمولاً در دو رنگ سیاه و سفید بافته می‌شود. طرح ظریف آن شیردنگ نام دارد که بیشتر در بند لباس استفاده شده و ممکن است پهنای آن بین ۵ تا ۱۵ سانتی‌متر باشد. مهم‌ترین ماده اولیه در بافت وریس، همان صنایع دستی عشایری یعنی پشم است که به صورت دستی نیز رنگ‌آمیزی شده است.

حرف آخر

وریس یا کارت بافی به عنوان هنر مردمان و اقوام ایرانی در نوع خاص خود کاربردهای فراوانی داشته و همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته اکنون کاربرد این دستبافته تغییر کرده و به صورت امروزی‌تر درآمده است. به طوری که می‌توان کاربردهای آن را در بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره مشاهده کرد.

ما در روستاتیش، با فراهم‌آوری انواع مختلف و گسترده‌ای از محصولات وریس بافی شده، در تلاشیم تا این هنر بومی را تبلیغ کرده و نگذاریم تا چنین هنرهای ارزشمندی به دست فراموشی سپرده شود.

شما می‌توانید با بازدید از سایت روستاتیش، اقدام به خرید محصولات مرتبط با وریس بافی نمایید. این محصولات شامل کمربند‌های وریس بافی، بند عینک‌ها، بند دوربین‌ها و بند کیف‌های متنوع وریس بافت در طرح‌ها و رنگ‌های زیبا هستند.