چرا کاهش مصرف پلاستیک در دوران همه‌گیری کرونا از همیشه ضروری‌تر است؟

نویسنده : مهسا علی بیگی
روزنامه نگار و پژوهشگر توسعه پایدار

کرونا می‌رود ولی پلاستیک نه!

فهمیدن این‌که در دوران همه‌گیری ویروس کرونا استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف افزایش یافته، خیلی سخت نیست. کافی است عادات یک روز از زندگی روزمره‌مان را مرور کنیم؛ قبل از شیوع کرونا خبری از دستکش‌های یک‌بار مصرف آشپزخانه یا دستکش‌های لاتکس و وینیل برای از خانه بیرون آمدن نبود اما حالا حتی اگر تمامی مراجع ذی‌صلاح اعلام کنند، شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون مفیدتر از پوشیدن دستکش است باز هم ته‌دل ما وقتی قُرص می‌شود که مراقبت از سلامتی‌مان دربرابر ویروس منحوس را به دستکش‌های نایلونی بسپاریم.

قبل از کووید ۱۹ حتی آن‌ها که اعتقادی به حذف پلاستیک یک‌بار مصرف نداشتند، پلاستیک‌های خریدشان را دور نمی‌انداختند و آن‌ها را در کُنج و گوشه‌ای که مخصوص دپوی پلاستیک‌های مچاله‌شده خرید بود، نگهداری می‌کردند تا در هنگام نیاز دوباره به چرخه مصرف برگردانندشان. حالا اما با دانستن این‌که ویروس تاج‌دار عاشق سطوح صاف و بدون خلل‌وفرج است، آوردن پلاستیک‌های خرید به داخل خانه حکم پوشیدن جلیقه انتحاری دارد و همه پلاستیک‌های خرید وارد خانه نشده به سطل زباله می‌روند. (زهی آنان که این پلاستیک‌ها را از سایر زباله‌ها جدا می‌کنند!)

قبل از پاندمی پلاستیک محبوب بود اما محتوم نه!

قبل از پاندمی پلاستیک محبوب بود اما محتوم نه! حالا اما ایمن بودن هر چیزی را که بخواهند نشان دهند آن را مزین می‌کنند به حضور نوعی از انواع پلاستیک یک‌بار مصرف.

پلاستیک اما از جهات بسیاری آن نجات‌دهنده‌ای که فکر می‌کنیم، نیست. پلاستیک یک ماده مصنوعی است که در طبیعت می‌ماند. به‌خاطر قدرت و استحکامش خُرد می‌شود اما تجزیه نه؛ ابعاد بزرگ‌ترش می‌تواند گریبان‌گیر حیات‌وحش شود و صحنه‌هایی دلخراش از گیر کردن سر و بدن پرندگان و فوک‌ها در داخل پلاستیک‌ها را بیافریند و ابعاد کوچک‌ترش وارد بدن آبزیان شود و به غذای خودمان راه پیدا کند. تازه‌ترین آماری که از دورریز پلاستیک در نشریه «نشنال جئوگرافی» خواندم، حکایت از این داشت که سالانه حدود 8 میلیون تن زباله پلاستیکی به اقیانوس‌ها ریخته می‌شود. برای این‌که این عدد برای خواننده جا بیفتد نشنال جئوگرافی تصویری آخرالزمانی از قرار گرفتن این همه زباله در کنار هم ارائه کرده بود. گزارش این نشریه می‌گفت این حجم زباله پلاستیکی یعنی این‌که در تمامی سواحل دنیا در فواصلی ۳۰ سانتی‌متری از هم پنج کیسه زباله چیده باشید! آمار همین گزارش می‌گفت تولید پلاستیک در سال‌های اخیر به‌صورت تصاعدی افزایش یافته و از 2.3 میلیون تن در سال 1950 به 448 میلیون تن در سال 2015 رسیده است و پیش‌بینی می‌شود تولید این راحت‌الحلقوم خطرناک تا سال 2050 دو برابر شود. نکته جالب این‌که در این تخمین شیوع ویروس کرونا و افزایش میزان استفاده از پلاستیک در این دوران در نظر گرفته نشده بود.

این تخمین شاید حتی کمی خوش‌بینانه بود و تصور می‌شد تا سال ۲۰۵۰ برخی از کشورها که مصرف پلاستیک یک‌بار مصرف را محدود کرده‌اند، بتوانند از اوج‌گیری موج مصرف پلاستیک جلوگیری کنند. کسی فکرش را هم نمی‌کرد که ویروسی از بازار تره‌باری در شرقی‌ترین گوشه دنیا قد علم کند و بتواند قوانین مرتبط با محدودیت استفاده از پلاستیک را به حالت تعلیق درآورد. تا همین جای قضیه که بنا به آخرین آمار ۱۷ میلیون نفر از ساکنان کره خاکی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، انگلستان، ایالات متحده امریکا و برخی کشورهای آسیای جنوب‌شرقی ممنوعیت استفاده از کیسه پلاستیک هنگام خرید را لغو کرده‌اند و این موضوع بسیاری از فعالان محیط‌زیست را نگران کرده است.

چگونه مصرف را کمتر کنم؟

در کنار نگرانی فعالان محیط‌زیست از جاری شدن سیل زباله‌های پلاستیکی در آینده‌ای نزدیک، سایر فعالان اجتماعی نیز از آمدن این سیل نگران هستند. برای مثال فعالانی که در حوزه حقوق کودکان کار و کودکان زباله‌گرد فعالیت می‌کنند، از به خطر افتادن سلامتی این کودکان ابراز نگرانی می‌کنند چراکه حالا دیگر پلاستیک به‌راحتی در دسته زباله عفونی قابل تقسیم‌بندی است.

اما بد نیست حالا که همه عیب‌های پلاستیک را برشمردیم از هنرش هم در این دوران ویروس‌زده بگوییم؛ پلاستیک کمک بزرگی به بخش بهداشت و درمان می‌کند. دستکش‌ها، کاورهای پلاستیکی، انواع پلاستیکی که در ماسک‌ها استفاده می‌شود و… اگرچه درنهایت میزان زباله پلاستیکی را افزایش می‌دهد اما می‌تواند جان قهرمانان سلامت را حفظ کند.

به همین دلیل است که مسئولیت ما در کاهش مصرف پلاستیک یا حذف آن در دوران همه‌گیری کرونا بیشتر می‌شود؛ ما می‌توانیم پلاستیک را حذف کنیم تا آن بخشی که نمی‌تواند آن را حذف کند و ناگزیر از مصرف آن است، بتواند با نگرانی کمتر از به خطر انداختن محیط‌زیست پلاستیک مصرف کند.

اما چگونه مصرف را کمتر کنم؟ این‌ها توصیه‌هایی است که مبنای آن بیشتر تجربه زیسته نگارنده و دوستان و هم‌مسلک‌هایش است و بسیار کاربردی است:

۱- پیش و بیش از هر چیز مصرف‌تان را کم کنید:‌ از هر فعال زیست‌محیطی درست‌ودرمانی که سئوال کنید اولین پیشنهادش برای انتخاب یک سبک زندگی زیست‌محیطی کاهش مصرف است. وقتی از خریدهای غیرضروری‌تان می‌زنید، ناخودآگاه بخش اعظمی از پلاستیک مصرفی‌تان را حذف می‌کنید.

۲- پارچه را جایگزین پلاستیک کنید:‌ ماسک و دستکش پارچه‌ای خیلی راهگشا هستند. از وقتی رئیس سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که ماسک‌های پارچه‌ای سه‌لایه برای مراقبت دربرابر ویروس کاربرد دارد،‌ با خیال راحت از ماسک پارچه‌ای استفاده می‌کنم. کلا از دستکش استفاده نمی‌کنم اما شما اگر اصرار به استفاده دارید، دستکش پارچه‌ای گزینه خوبی است. ماسک و دستکش باید پس از استفاده ضدعفونی شوند و برای این کار پهن کردن زیر آفتاب جان‌دار کرمان بهترین گزینه است. کیسه‌های پارچه‌ای خرید هم می‌توانند جایگزین پلاستیک خرید شوند و به همین ترتیب ضدعفونی.

۳- آب معدنی نخرید: به‌جای آن قمقمه خودتان را پر آب کنید و با خود ببرید؛‌ هم زیست‌محیطی است و هم بهداشتی.

۴- فله خرید کنید: خرید فله مواد غذایی در کیسه‌های توری و بعد انتقال به ظرف مخصوص نگهداری آن‌ها مصرف پلاستیک را به‌شدت کاهش می‌دهد. نگران حضور ویروس در مواد غذایی نباشید، با پختن ویروس از بین می‌رود.

۵- چند بار استفاده کردن از پلاستیک‌ها: بله! درست فهمیدید، نه‌تنها خود من بلکه خیلی از کسانی که دوستدار محیط‌زیست هستند هم ممکن است از پلاستیک استفاده کنند. مهم این است که تا جایی که می‌توانیم مصرف پلاستیک را کم کنیم. اگر نمی‌توانیم به‌طور کامل پلاستیک را حذف کنیم، حداقل با شست‌وشو یا ضدعفونی در مقابل آفتاب، پلاستیک‌های‌مان را چندبار مصرف کنیم.

کافی است یکی از این تجربه‌ها را امتحان کنید تا مطمئن شوید پلاستیک آنقدرها هم که فکر می‌کنید ضروری نیست. در ضمن هرگز فراموش نکنید کرونا بالاخره روزی می‌رود ولی پلاستیک نه!