انواع روش‌های مختلف ترکه‌بافی

روش سبد بافی

همانطور که ذکر شد، تفاوت عمده روش های ترکه بافی، در نوع چوبی است که برای ساخت سبد و محصولات دیگر مورداستفاده قرار می‌گیرد. در ادامه قصد داریم روش سبد بافی را به‌صورت گام به گام باهم بررسی کنیم.

آماده کردن ترکه‌ها

در ابتدا ترکه‌های نازکی که از درخت‌ها جداشده‌اند، بر اساس طول و اندازه آن‌ها از هم جدا می‌شوند، سپس تمام مواد زائد اطراف ترکه را جدا می‌کنند تا ترکه‌ها کاملاً صاف و برای سبد بافی آماده شوند. برای سبدبافی، ترکه‌ها باید رطوبت داشته باشند و انعطاف‌پذیر باشند، اگر ترکه‌های موردنظر دارای چنین ویژگی نباشند، باید آن‌ها را در آب قرار دهند. با توجه به دمای آب، زمانی که ترکه‌ها باید خیس بخورند متفاوت است. یعنی در صورت استفاده از آب گرم، ترکه‌ها باید یک هفته در آن باقی بمانند، ولی اگر ترکه‌ها در حوضچه‌های آب سرد قرار داده شوند، آماده شدن آن‌ها بیش از دو هفته طول می‌کشد.

با توجه به نوع ترکه‌ای که انتخاب می‌شود، گاهی ممکن است نیاز باشد که بعد از جدا کردن ترکه‌ها، آن‌ها را بجوشانند. برای مثال، در صورت استفاده از مراوا، باید آن را حدود 20 ساعت بجوشانند، سپس بعد از پختن آن‌ها، باید پوست ترکه‌ها با دست جدا شود.                                                                                                                                  درنهایت، ترکه‌هایی که قرار است در سبد به‌صورت افقی جای بگیرند را بر اساس قطری که دارند به سه یا چهار بخش تقسیم می‌کنند.

بافت ترکه‌ها

روش‌های متفاوتی برای ترکه بافی وجود دارد، ازجمله بادومی بافت، کف باف، بافت تسمه‌ای و… . برای اینکه بتوانید فرآیند سبد بافی را به‌درستی درک کنید، باید بدانید که در کل، سبد بافی سه مرحله دارد. این کار همیشه از کف سبد شروع می‌شود. کف یا پایه سبد می‌تواند بیضی، گرد و یا مربعی شکل باشد. از سه روش می‌توان برای بافت دیواره‌های سبد استفاده کرد:
روش مارپیچی: در این روش ترکه‌ها از زیر و یا روی نی‌های دیگری که به حالت عمودی قرارگرفته‌اند عبور می‌کنند.
روش جفت: در این روش همانطور که از نامش پیداست، دو ترکه باهم جفت شده و دور همدیگر پیچیده می‌شوند.
روش ساخت دیواره: در این روش از سه ردیف ترکه برای بافت دیواره سبد استفاده می‌شود.
درنهایت نوبت به بافت لبه سبد می‌رسد. در این بخش باید به شکلی ترکه‌ها را در هم گره زد که امکان باز شدن آن‌ها وجود نداشته باشد.
حالا بیایید مرحله بافت را با جزئیات بیشتری بررسی کنیم. شاید در ویدیوهای مربوط به سبد بافی دیده باشید که معمولاً در ابتدای کار چهار ترکه را در کنار هم قرار می‌دهند و سپس چند ترکه دیگر را به شکلی روی آن‌ها قرار می‌دهند که همدیگر را قطع کنند. بعد از ترکه‌های باریک‌تر برای بافتن و محکم کردن آن‌ها استفاده می‌شود. یعنی این ترکه‌های باریک‌تر، با روش یکی از رو و یکی از زیر، که تقریباً همه ما با آن آشنا هستیم، از میان ترکه‌هایی که روی هم قرارگرفته‌اند می‌گذرند و کف سبد را می‌سازند. سپس بعد از بافت سبد یا ظرف موردنظر تا انتها، لبه‌های کار از طریق روش مارپیچی به داخل خم می‌شوند.

مرحله نهایی سبد بافی

ازآنجایی‌که ظرف بافته‌شده، با ترکه‌های خیس ساخته شده است، برای اینکه شکل خود را حفظ کند و کپک هم نزند، باید آن را خشک کنیم. برای این کار باید ظروف ساخته شده، در نور آفتاب یا در کل در فضای باز قرار داده شوند.
بعدازاینکه محصولاتی که از طریق ترکه بافی ساخته‌شده‌اند خشک شدند، می‌توان آن‌ها را با وسایلی مانند فرچه تمیز کرد. گاهی اوقات بعد از تمیز کردن ظرف مرحله‌های اضافه‌ای هم وجود دارد، مانند اینکه برای افزایش استحکام ظروف، آن‌ها را با چسب چوب می‌پوشانند. درنهایت می‌توان از روغن جلا برای افزایش دوام ظروف استفاده کرد.
محصولات تولیدی از طریق سفترک بافی
برخی از محصولاتی که با استفاده از چوب درختچه بادام یا ترکه‌های نازکی مانند درخت بیدمشک تولید می‌شوند، شامل سبدهای مخصوص آبکش کردن برنج به نام تگیج، ظروف نگه‌دارنده مواد غذایی مانند شولگ که از آن به‌عنوان ظرف نگه‌دارنده کشک استفاده می‌شود، سبدهای مخصوص دمی، سبد میوه، جای لباس، لوستر تزئینی، وسایل منزل مانند میز و صندلی و… هستند.
رنگ این سبدها و ظروف هم به ترکه‌ای که مورداستفاده قرار می‌گیرد، بستگی دارد. سبدهایی که با ترکه‌های درخت بید بافته می‌شوند، سرخ و ظریف‌تر هستند، ولی سبدهایی که با چوب درخت بادام کوهی بافته می‌شوند، در ابتدا به رنگ سبز هستند و بعد از مدتی استفاده، رنگ آن‌ها به خاکی تغییر پیدا می‌کند. هر یک از این سبدها هم کاربردهای خاصی دارند.
جمع‌بندی
همانطور که ذکر شد، ترکه بافی از هنرهای سنتی ایران است که از آن برای بافتن ظروف و محصولات طبیعی استفاده می‌شود. این ظروف با توجه به نوع ترکه‌ای که برای بافت آن‌ها به کار می‌رود، در برخی از فصول سال بیشتر در دسترس هستند. برای مثال، سبدهایی که با ترکه‌های درخت بید بافته می‌شوند، در اوایل سال و در فصل بهار بیشتر یافت می‌شوند، اما شما می‌توانید سبدهای بافته‌شده با چوب درخت بادام را تا اواسط تابستان و حتی در سایر فصول سال هم پیدا کنید. مزیت این ظروف طبیعی به آن است که هیچ‌گونه حساسیتی برای شما ایجاد نمی‌کنند و استحکام زیادی دارند. شستشو و خشک‌کردن این ظروف هم بسیار ساده است.
در روستاتیش انواع مختلفی از سبدهای ترکه بافی با چوب درخت بادام موجود است. سبدهای ترکه بافی در شمال خوزستان بافته شده است و می توانید در اینجا لیست کامل سبدخای ترکه بافی روستاتیش را ببینید.