تاریخچه و اهمیت عروسک‌های نمایشی

وبلاگ روستاتیش

اهمیت عروسک‌های نمایشی

عروسک‌های نمایشی، عروسک‌هایی به شکل انسان، حیوان و یا موجودات خیالی هستند که برای اجرای تئاتر یا نمایش ساخته می‌شوند.

عروسک های نمایشی بازی و مراحل رشد کودکان را تحریک می کنند و در آموزش و پرورش کودکان نقش بسیار مهمی دارند. این عروسک ها با ارائه شخصیت های متنوع، برای کودکان درک بهتری از دنیای اطراف خود و فرهنگ و سنت های جامعه به نمایش می گذارند. 
 
بازی با عروسک های نمایشی در کودکان، نابغه به تفکر خلاق و افکار خود کمک می کند و با تعامل کردن با شخصیت های داستانی، قابلیت های گفتاری و هماهنگی دست و چشم ها نیز بهبود می یابد.
 
علاوه به این، عروسک های نمایشی می توانند به کودکان در تفکر انتقادی، حل مسئله و توسعه مهارت های اجتماعی کمک کنند. با تعامل کردن با دیگر کودکان و یا با بزرگتران، کودکان به گروه کاری، حل مسئله و روابط انسانی آشنا می شوند.
 
با وجود اینکه بازی با عروسک های نمایشی، برای کودکان کاری ساده است، اما به صورتی فراگیر و شاخص است که بایستی همیشه در تمامی مراحل رشد کودکان تحریک و توجه شود. به همین دلیل، عروسک های نمایشی یکی از مهمترین و اساسی ترین ابزارهای آموزش و پرورش کودکان هستند. 

البته عروسک‌های نمایشی تعاریف گسترده‌ای دارند و نمی‌توان آنها را تنها در همین تعریف خلاصه کرد. این عروسک‌ها با عروسک‌هایی که برای بازی بچه‌ها ساخته می‌شوند، متفاوت هستند. اما اگر همان عروسک‌های بازی را یک نفر از پشت میز یا هر سطح دیگری بالا بیاورد و سعی کند آن‌ها را بازی بدهد و به جایشان صحبت کند، یک نمایش عروسکی ابتدایی و ساده خلق می‌شود.

تاریخچه عروسک نمایشی

به نظر می‌رسد که عروسک‌های نمایشی تاریخچه غنی‌ای دارند. آنها از زمان‌های دور ساخته می‌شدند و مورد استفاده قرار می‌گرفتند. طبق پژوهش‌های انجام شده در اروپا، این عروسک‌ها از قرن پنجم قبل از میلاد در این منطقه حضور داشته‌اند. پژوهش‌های انجام شده در دیگر مناطق نیز به همین صورت بوده، به خصوص در چین، هندوستان و سایر کشورهای آسیایی که دارای رسوم و آیین‌های قدیمی هستند و این رسوم گاهی به تئاتر عروسکی نیز مرتبط می‌شود. به عنوان مثال سرخ پوستان آمریکا، عروسک‌های نمایشی می‌ساختند که از آنها در اجرای رسوم جادوگری‌شان استفاده می‌شد.

در این مقاله قصد داریم انواع مختلف عروسک‌های نمایشی و سبک‌های مختلف آنها را مورد بررسی قرار دهیم.

 

شخصیت عروسک‌های نمایشی

برخی از پژوهشگران معتقدند که نمایش عروسکی کهن‌ترین شکل تئاتر بوده و خاستگاه درام است. البته این ادعا هنوز اثبات نشده و فعلا فقط در حد یک نظریه باقی مانده است.

اما سوال مهم و اساسی اینجاست که چرا عروسک‌های نمایشی در دنیا طرفداران زیادی دارند؟

به جرات می‌توان گفت که غیر ممکن است، نمایش عروسکی، مقدمه‌ای برای تئاتر باشد. شاید بهتر است این مطلب را اینگونه بیان کنیم که تئاتر عروسکی شانه به شانه تئاتر، رشد کرده و نسل به نسل منتقل شده است. چیزی که مسلم است این است که نمایش عروسکی و عروسک‌های آن ریشه در باورها، اعتقادات و آیین‌های مذهبی و بومی اقوام مختلف دارند.  هرچه که هست، گذر زمان نیز نتوانسته جذابیت این عروسک‌ها را کم کند و هنوز هم با همان حس کودکانه عجیب، مخاطبان کوچک و بزرگ خود را جادو می‌کنند.

نمایش‌عروسکی به مراتب پیچیده‌تر و سخت‌تر از تئاتر انسانی است. هزینه بیشتری نیاز دارد و نیروی کار بیشتری نیز می‌طلبد؛ اما سال‌هاست که توانسته مخاطبان را به سالن‌های اجرا بکشاند.

تعداد شخصیت‌های موجود در یک تئاتر عروسکی نامحدود است و تا به امروز شخصیت‌های زیادی از عروسک‌های نمایشی ساخته شده‌اند. اما مشکل اصلی این عروسک‌ها و این شخصیت‌ها این است که آنها برای هر نمایشی مناسب نیستند. عروسک‌های نمایشی شاید تنها برای یک نمایش کاربرد داشته باشند، هرچند که گاهی از یک شخصیت عروسکی برای دو یا سه نمایش دیگر نیز استفاده می‌شود اما به هرحال استفاده از آنها محدودیت دارد.

ماهیت عروسک‌های نمایشی، شخصیت آنها می‌شود. این بدان معناست که عروسک‌های نمایشی وقتی زنده می‌شوند که به آنها شخصیت داده شود. درواقع، در تئاتر و نمایش انسانی، مخاطب باید بتواند با بازیگر تئاتر که یک انسان است ارتباط برقرار کند، در صورتی که در نمایش‌های عروسکی، عروسک‌ها باید آنقدر زنده باشند و شخصیت پیدا کنند تا مخاطب در ابتدا بتواند آنها را باور کند و سپس با عروسک‌ها ارتباط برقرار سازد.

اگر عروسک نمایشی به خوبی ساخته نشود و شخصیت خود را پیدا نکند، غیرواقعی خواهد بود و هیچ حسی را در مخاطب بوجود نخواهد آورد.

در هنر عروسک‌سازی نمایشی تصور اینکه یک عروسک اگر با ظاهری طبیعی‌تر و واقعی‌تر ساخته شود، باورپذیرتر خواهد بود، کاملا اشتباه است. زنده بودن عروسک‌های نمایشی را شخصیت‌پردازی و قصه‌ای که برای آنها در نظر می‌گیرند، تعیین می‌کند. از نمونه‌های بارز عروسک‌های غیرطبیعی و باورپذیر می‌توان به عروسک‌های خیمه شب‌بازی اشاره کرد. آنها در فضایی کوچک، در جعبه نمایش حرکت می‌کنند اما سالهاست که جذابیت خود را از دست نداده‌اند.

 

انواع عروسک‌های نمایشی

عروسک‌های نمایشی انواع مختلفی دارند که هر نوع آنها دارای ویژگی‌های فردی خاص خود هستند. مهمترین آنها عبارتند از:

 

 عروسک‌های دستی یا دستکشی

این نوع عروسک‌های نمایشی، بدنه‌ی پارچه‌ای توخالی دارند و روی دست سوار می‌شوند. در این مدل، انگشتان عروسک‌گردان در سر و دستان عروسک قرار می‌گیرند و او را به حرکت در می‌آورند. مخاطب در هنگام تماشای این نوع عروسک‌ها، فقط کمر به بالای آنها را می‎‌بیند. این عروسک‌ها پا ندارند و جنسشان نیز معمولا از نمد است.

عروسک‌های دستی به سادگی قابل حمل هستند و یک عروسک گردان می‌تواند دو عروسک دستی را حرکت دهد.

بیشتر عروسک‌های بومی در سراسر دنیا، به صورت عروسک دستی ساخته می‌شوند.

این نوع عروسک از مراسم مذهبی و آیینی اقوام مختلف آمده است و بیشتر برای نمایش‌های کودکانه به کار گرفته می‌شود

 عروسک‌های باتومی یا میله‌ای

بدن این عروسک‌ها به طور کامل ساخته می‌شود. چند میله به اجزای بدن عروسک دوخته می‌شود و عروسک‌گردان به وسیله آن‌ها می‌تواند عروسک را به حرکت درآورد. این میله‌ها اکثرا به دست‌ها و گاهی به پاهای عروسک متصل می‌شوند اما میله اصلی این عروسک‌ها به سرشان متصل است.

صفحه نمایش عروسک‌های میله‌ای سفید رنگ هستند.

عروسک‌های بومی جزایر اندونزیایی و بالی از این نوع عروسک هستند.

عروسک‌های میله‌ای از پرطرفدارترین عروسک‌های نمایشی هستند، چرا که به عروسک‌‌گردان اجازه می‌دهند مچ دست خود را خم کند. این نوع عروسک از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و می‌تواند در انواع نمایش‌ها استفاده شود.

مشکل عروسک‌های میله‌ای این است که گاهی به بیشتر از یک عروسک‌گردان نیز دارد.

 عروسک خیمه شب بازی یا ماریونت

این عروسک‌ها نیز تمام قد ساخته می‌شوند و به وسیله چند نخ کنترل می‌گردند. این نخ‌ها معمولا با هم تکان داده می‌شوند اما این قابلیت را دارند که به صورت جداگانه به حرکت درآیند.

ممکن است به هر عروسک 9 نخ متصل شده باشد. به هر کدام از پاها یک نخ، به هر کدام از دست‌ها یک نخ، به هر یک از شانه‌ها یک نخ، به هر گوش یک نخ و یک نخ نیز به ستون فقرات عروسک وصل می‌شود. این نخ‌ها به چوب‌هایی که به صورت عمودی و افقی به یکدیگر متصل هستند، وصل شده‌اند.

   عروسک ماپت یا دهن گشاد

این عروسک‌ها به عروسک فک زن نیز معروف هستند. در گذشته، ماپت‌ها به صورت اختصاصی در آمریکا ساخته می‌شدند و سپس به دیگر نقاط دنیا، از جمله ایران نیز وارد شدند.

این نوع عروسک نمایشی برای برنامه‌های تلویزیونی ساخته می‌شوند و از معروف‌ترین ماپت‌های ایرانی می‌توان به عروسک سنجد و عروسک جناب‌خان اشاره کرد.

    عروسک سایه

این نوع عروسک به صورت تخت و ساده ساخته می‌شود. در نمایش‌هایی که از عروسک سایه استفاده می‌کنند، عروسک را پشت دیواری نورانی حرکت می‌دهند و مخاطب فقط سایه‌ی آن را مشاهده می‌کند. به همین دلیل در ساخت این عروسک‌ها به جزئیات توجه نمی‌شود.

این عروسک‌ها بیشتر برای بیان افسانه‌ها و نمایش اسطوره‌ها به کار می‌روند.

 

 

  عروسک انگشتی

این نوع عروسک انگشتی شبیه به عروسک دستکشی است اما در هر انگشت یک عروسک جای می‌گیرد و هر شخص می‌تواند 10 عروسک را به حرکت درآورد.

 

آیا با شناخته شده‌ترین عروسک نمایشی ایران آشنا هستید؟

معروف‌ترین شخصیت عروسکی ایران «مبارک» نام دارد که گاهی او را «یاقوت» نیز می‌نامند. این عروسک بومی با صراحت کلامی که دارد انواع مشکلات و معضلات سیاسی و اجتماعی را به زبان طنز مطرح می‌کند. عروسک نقش مقابل او معمولا عروسک سلطان سلیم است.

معروف‌ترین عروسک بومی نمایشی در دنیا

در آخر قصد داریم شما را با یکی از معروف‌ترین عروسک‌های نمایشی دنیا آشنا کنیم. عروسک بونراکو، معروف‌ترین عروسک محلی نمایشی است و یک نوع عروسک خیمه شب‌بازی محسوب می‌شود. این عروسک مختص به اوزاکای ژاپن است.

 

 

 

منبع: Unacademy

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

    منو اصلی