گاهی از علائم و نشانه‌ها به جای اشکال واقعی استفاده می‌شود و گاهی از الگوهای ذهنی

اما هرچه که هست، این اشکال و عناصر را می‌توان به چند گروه اصلی تقسیم کرد:

نقوش جانوری

اين نقش ها را مي‌توان به دو دسته انتزاعي و واقع‌گرايانه تقسيم کرد:

نقوش انتزاعي:

اين نقوش با الهام از انواع حيواناتي است كه بيشتر آنها در منطقه بلوچستان وجود دارند.

دم شتر:

از اصلي ترين نقوش مكمل در سوزن دوزي و جزو متداول ترين نقش‌هاي حيواني رايج در سوزن دوزي بلوچ است.

بال کبوتر:

طرحي است مرکب از دو لوزي و يک دايره که در هر رأس بزرگ لوزي اشکالي به صورت بال طراحي شده است.

نقوش واقع گرايانه:

این نقش‌ها بيشتر بر دست بافته‌هاي عشايري اقوام بلوچ از قبيل نمکدان، سفره، گليم و فرش کاربرد دارد و استفاده از آنها پيش‌تر روي سوزن‌دوزي‌ها متداول نبوده است، اما در سال هاي اخير استفاده از اين نقوش به صورتي بسيار محدود بر روي برخي محصولات سوزن دوزي مانند پشتي، پرده و روميزي مشاهده مي شود.

عنکبوت:

عنکبوت در میان مردم ترکمن‌ نماد خباثت است. به همین خاطر از دوختن عنکبوت بر روی پیراهن خودداری کرده و آن را روی دمپای شلوار می‌دوزند.

عقرب:

یکی دیگر از طرح‌های پرکاربرد در سوزن‌دوزی ترکمن‌ها «ساری ایچیان» نام دارد و به معنای عقرب زرد است. این طرح را برای دفع شر بر روی لباس خود می‌دوزند.

طاووس:

همچنین طاووس نیز نماد پرنده‌ای بهشتی است. طاووس پرنده‌ای اشرافی و سمبل خورشید، سلطنت، تجمل، تکبر، غرور دنیوی، جلال و شکوه، رستاخیز، زندگی توأم با عشق، زندگی درباری، زیبایی، مقام، شهرت و فناناپذیری است. هر پر آن با چشم شیطانی، سمبل بدشانسی بیان شده است. دم خوابیده طاووس، نشان از افسوس و پشیمانی، آسمان پرستاره و نگاه مراقب شیطان است. طاووس حیوان صدچشم و عالم سعادت ابدی و دیدار روح با خداست. طاووس‌های ایستاده در دو سوی درخت حیات در فرهنگ ایرانی مظهر طبیعت دوگانه انسان است. هنگامی که طاووس را با پرهای باز طراحی می‌کنند نشان از عالم کیهانی، ماه یا خورشید است. نقش طاووس از جمله نقوشی است که در تزئین پارچه‌ها و پرچم‌های مذهبی از دوره ساسانی حضوری چشمگیر داشته و اغلب با مفاهیم مذهبی همراه است. مردم ایران باستان معتقد بودند که طاووس به دلیل نوشیدن آب حیات، عمر جاودانه پیدا کرده بال‌های او جنبه خستگی‌ناپذیری، بلندپروازی، اراده، آزادی فکر، پیروزی و سرعت را دارند.

قوچ:

نقش شاخ قوچ که به آن قوچوق (قوچاق) نیز می‌گویند و به عنوان نماد قدرت شناخته می‌شود و بیانگر شهامت مردان کرد است اما نقش خود قوچ گاهی به معنای چشم زخم به کار می‌رود.
ماهی اوزون برون: در سوزن‌دوزی‌های قوم ترکمن طرحی به نام «تیرانا بورون» وجود دارد، تیرانا نام ترکمنی ماهی اوزون برون است و این طرح نیز با الهام از این ماهی دوخته می‌شود.

نقوش گیاهان و طبیعت:

از دیگر نقوش به کار رفته در سوزن‌دوزی ها می‌توان به طراحی بخش‌هایی از طبیعت اشاره کرد. نقوش طبیعی مهمترین نقوش سوزن‌دوزی‌ها هستند و نشان دهنده فرهنگ عشایری‌اند.
زنان سوزن دوز بلوچ با کمک ذهن خلاق خود از در كنار هم قرار دادن چند مربع، لوزي، مثلث يا مستطيل انواع نگاره‌هاي گل وگياه را نقش می‌زنند. اين نقش‌ها گاهي کاملا انتزاعي هستند و گاهی نیز شکل هايي کاملا واقع گرايانه طراحی می‌شوند.

گل:

گل چهار پری که در یک حلقه قرار گرفته نماد خورشید است و معمولا در قسمت فوقانی کلاه‌ها دوخته می‌شود. بعضی از گل‌ها نیز شامل چند خط کوتاه هستند که روي هم قرار گرفته و گل‌هاي ريزي را به شکل گل قاصدک ايجاد مي‌کنند. بعضی دیگر از گل‌ها نیز از لوزي‌هاي منتظمي تشکيل شده که بر رأس هايشان مثلث‌هاي کوچکي قرار گرفته است. درون لوزي ها دايره هاي کوچکي مثل پرچم گل قرار دارد.

گل سرخ:

گل سهر يا گل سرخ نقش ساده شده‌ی گلي است که با استفاده از چهار ضلعي و مثلث به شکلي متقارن طراحي شده است. این گل نوعي علامت چليپاست که بر قسمت داخلي رئوس آن مثلث هاي کوچکي قرار گرفته است.

گل هشت برگي:

طرح کامل شدة گل چهاربرگي است که به شکل هاي متنوع طراحي شده و به شکل شبکه اي از لوزي هاي به هم پيوسته گسترش مي يابد. اين طرح بيشتر در محصولاتي مانند پشتي، روبالشي، کيف، کوسن، روميزي و نظاير آن کاربرد دارد.

برگ:

به گفته باستان‌شناسان طراحی برگ‌های اسلیمی و ختایی از دوران پس از ظهور اسلام در ایران یعنی مرحله‌ای که طراحی‌ها دگرگون شده، شکل گرفته است. پس از دوره ساسانی به ویژه در عصر صفویه پرداختن به گل‌های اسلیمی، ختایی، شاه عباسی و اناری در پارچه‌بافی، فرش‌بافی، نقاشی‌ها، حجاری‌ها، حکاکی‌ها و سوزن‌دوزی‌ها بارها دیده شده در حالی که تا پیش از دوره ساسانی مرسوم نبوده است. یافرق به معنی برگ است.در این نوع از سوزون دوزی، همه اجزای طبیعت در دستان زنان ترکمن به صورت انتزاعی درآمده و زینت بخش البسه شده است.

بته جقه:

بته جقه به عنوان یکی از مهمترین نقوش این دسته شناخته می‌شود و خانم ابراهیم‌زاده پزشکی معتقد است: رد پای این نقش اصیل را در هند، پاکستان، افغانستان، حتی ترکیه و اروپا هم می‌توان یافت. البته بته‌جقه یک نقش صددرصد ایرانی است و روایت‌هایی گوناگون درباره پیشینه آن وجود دارد. برخی می‌گویند که بته جقه نقش سرو است و برخی دیگر آن را پرنده‌ای می‌دانند که خم شده و جوجه خودش را در آغوش گرفته است. برخی نیز آن را نقش بادام می‌دانند که گاهی اوقات کوچک است و گاهی اوقات بزرگ. در این میان، گروهی دیگر از بته‌جقه به عنوان نقشی مقدس و نمادی از آتش سخن گفته‌اند؛ چنان که در برخی از نقوش بته‌جقه، طرح‌هایی از شعله‌های آتش نیز به چشم می‌خورد، (به عنوان مثال در پَته کرمان) بسیار مقدس است. این نقش معمولا در چهار سو یا دور تا دور یک بقچه، پرده، چادر یا حاشیه لباس خانم‌های کرمانی دوخته شده است.

باغ:

به این جهت که هنرمندان سوزن‌دوز طرح‌های خود را با الهام از اطرافشان نقش می‌زنند، باغ نیز شکل ساده شده درخت را نشان میدهد و در مناطقی که کشاورزی رواج داشته ، معمول بوده است. این نقش احتمالا پیشینه کهنی ندارد؛ زیرا یکجا نشینی و پرورش درختان، ایده خلق این نقش را به وجود آورده است.

بته:

اين نقش که به شکل لوزي طراحي می‌شود به صورتي نمادين طرح ساقه، برگ و شاخه را به تصوير مي‌کشد.
لازم به ذکر است که شرایط محیطی و بلایای طبیعی مختلف نیز به سادگی می‌توانند در میزان خشونت فرم‌ها و زوایای آنها ظاهر کنند.

سرو:

نماد آزادگی است. اما در پته دوزی‌ها معمولا نشان خرمی، شادکامی، سبزبختی و راستقامتی است. زنان سوزن‌دوز زرتشتی معتقدند که سرو شکسته یا خمیده اشاره‌ای به اندوه زنان زرتشتی دارد. همچنین سرو را با صفاتی چون سرفراز، سرکش، جوان، سایه‌گستر می‌شناسند.

کاج:

نماد غرور، تغییرناپذیری یا سرسختی و تغییرناپذیری است.
درخت زندگی: در فرهنگ ایران به گیاه مقدس تعبیر شده و معمولا در بهشت میان بز وحشی، شیر و شیردال طراحی می‌شود. این درخت نماد باز زایی و بازگشت به کمال آغازین است، میوه آن نشان جاوانگی است. از آنجا که ریشه‌هایش در زمین و شاخه و برگ در آسمان دارد، نماد صعود است. درخت زندگی از مهمترین نقوش نمادین دوره ساسانی است. در آثار هنری مطابق با مفهوم درخت طوبی ظهور کرده است.

نیلوفر آبی:

نمادی جهانی برای نیلوفر شرقی یا سوسن غربی یا گل سرخ خورشیدی، مربوط به ماه، تولد و مرگ است و با خورشید خدایان مصری و هندویی ارتباط دارد. گلی با نماد کیهانی که از آبهای کیهانی به صورت خورشید برمی‌آید، همانطور که خورشید در آغاز جهان از نیلوفر سر برمی‌آورد. این گل نماد آفرینش، باروری، تجدید حیات و جاودانگی است و کمال زیبایی نیز به شمار میرود. گل و برگ نیلوفر در فرهنگ ایرانی به معنی حیات، روشنی و آناهیتا است.

زنبق:

نماد امرداد و جشن امردادگان است. این گل نفی نیستی و مرگ است. به روایتی گل زنبق نشانگر خلوص قلبی ست. مردم زنبق سفید را نشانگر بی‌گناهی و پاکی می‌دانند. قدمت این گل با تاریخ رقم خورده است.

انار:

در سوزن‌دوزی‌های زرتشتی یکی از میوه‌های مینویی و باشگون بوده که در مراسم طلب فرزند نیز حضور دارد. این میوه نماد جاودانگی، باروری همیشگی، حاصلخیزی، نور و نمود عشق، پاکی، باروری و زایش، زیبایی و بهشت است.