عروسک‌های حیوانی، حامی محیط زیست و فرهنگ

عروسک اسب دست ساز تاجمیر آتلان 5

عروسک‌ حیوانی

عروسک‌های حیوانی، حامی محیط زیست و فرهنگ

از گذشته‌های دور تا به امروز، هنرمندان ایرانی بر ساخت عروسک‌ها و پیکره‌های حیوانی اصرار داشته‌اند. از شیر و پلنگ و گراز گرفته تا گاو و شتر و دیگر حیوانات اهلی و پرندگان، همه‌شان مورد توجه هنرمندان بوده‌اند؛ چه آن زمان که تصاویرشان بر دیوارهای غار حک می‌شدند و چه بعدها که با ساخت پیکره‌ها و عروسک‌ها همراه انسان شدند. 

 

انسان‌ها گاهی حیوانات را به شکل طبیعی آنها می‌ساختند و گاهی نیز با الهام از آنها دست به ابداع اشکال جدید و متنوع می‌زدند. اما به طور کلی این ساخته‌ها، دربردارنده‌ی ویژگی‌های قومی، اعتقادها و باورهای سازنده بوده و هستند. انسان‌ها برای ساخت عروسک‌های حیوانی دلایل زیادی داشتند که در ادامه به بررسی این دلایل خواهیم پرداخت. 

 

چرا انسان‌ها مجسمه یا عروسک حیوانات را می‎ساختند؟

در سفالینه‌های پیکره‌ای ایران باستان، برخی از پیکره‌ها شبیه به حیواناتی نظیر گاو، بز کوهی، اسب و… بوده‌اند. دلیل این امر می‌تواند تمایل مردمان قدیم به شکار باشد.

برای این سوال دلایل گوناگونی را می‌توان بیان کرد. بسیاری از پیکره‌های سفالین که از کاوش‌های باستانی کشف شده‌اند، بازتاب باورهای اسطوره‌ای در مورد بعضی از جانوران هستند؛ جانورانی که در گذشته، باورهای گوناگونی پیرامون آنها وجود داشته است. به خصوص مجسمه حیوانات شاخ‌دار که گویای افسانه‌ها و نمادهای اساطیری قدیم است. در استان لرستان، بز، حیوان ماه بود و گاهی نیز از او به عنوان فرشته‌ی باران یاد می‌شد. ایرانیان باستان معتقد بودند که ارتباطی میان ماه، باران و خورشید با خشکی و گرما وجود دارد؛ آنها می‌گفتند که شاخ‌های خمیده بز کوهی نشانی از هلال ماه است.

بعضی از حیوانات از جهات دیگری مقدس بودند. انسان‌های اولیه نسبت به بعضی از حیوانات اطراف خود احساس قرابت و نزدیکی داشتند. آنها معتقد بودند که اجداد و نیاکان مشترکی با آن حیوان دارند. به همین خاطر، سعی می‌کردند او را حفظ کنند.

گاهی حیوانات به خاطر کاربردهایشان در شکار و کشاورزی برای هنرمندان منبع الهام می‌شدند.

عروسک‌های آیینی به شکل حیوان

خانم پوپک عظیم‌پور، استاد دانشگاه و پژوهشگر عروسکی، درباره تقسیم‌بندی عروسک‌های سنتی ایران اینگونه می‌گوید: عروسک‌های سنتی ایران را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد که در ابتدا باید به عروسک‌های آیینی مذهبی اشاره نمود. این عروسک‌ها بیشتر در مراسم مذهبی و تعزیه‌خوانی‌ها استفاده می‌شدند.

 دیگر عروسک‌های سنتی ایران را در دسته تندیس‌ها جای می‌دهند. این گروه از عروسک‌ها در کتل‌ها و علم‌ها استفاده می‌شوند و به شکل حیوان هستند. این حیوانات نماد بخشی از آیین‌های روز عاشورا محسوب می‌شوند. مثلا شتر نماد شتر حضرت زهرا (س) و حضرت سجاد (ع) است. شیر نماد بزرگی و شکوه است و خروس نماد اذان ظهر عاشوراست.

پیشنهاد ما به شما: بازدید از صفحه جعبه نمایشی عروسک‌ها 

 

با چند عروسک حیوانی بومی ایرانی آشنا شوید

از اسب چوبی چه می‌دانید؟

 

«اسب چوبی» نام مراسمی است که در سبزوار، گیلان، سمنان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود. در این مراسم که به مناسبت‌‌های گوناگون در شادی‌ها و جشن‌ها برگزار می‌شود، مردی سوار بر اسبی چوبی می‌شود و با حرکات پا و فریاد، همراه با ساز و آوازهای محلی نقش آفرینی می‌کند.

 

اسب چوبی از چوب‌هایی به شکل یک کره اسب تشکیل شده است.

ا

مراسم اسب چوبی

شترخچو یا اشترخجو

اشترخجو یکی از مقام‌های موسیقی محلی شهرستان خواف است و به معنای «زنگ شتر» یا «آهنگ شتر» است.

اشترخجو حکایت خاص خودش را دارد. حکایت پیرمرد ساربانی که برای شترهای خود دوتار می‌زد و آهنگ می‌نواخت. او با نوای دوتارش با شترها صحبت می‌کرد. پیرمرد یک شتر پیر داشت که از دیگر شترها قدیمی‌تر بود و با نواهای پیرمرد آشنا. یک روز راهزنان پیرمرد و شتر پیرش را اسیر می‌کنند و آنها را به ناکجاآباد می‌برند. راهزنان در راه از پیرمرد می‌خواهند که برای آنها دوتار بنوازد. پیرمرد نیز در گوش شتر آهنگ برگشت را می‌نوازد و زمزمه می‌کند: هو پیره هو هو پیره/ راها دوره اوا شوره

شتر پیر که با این آهنگ و این زمزمه آشنا بود، متوجه شد که باید پا به فرار بگذارد. اینطور می‌شود که پیرمرد و شترانش از راهزنان نجات پیدا می‌کنند.

این روزها در خواف، عروسک اشترخجو را می‌سازند. عروسک پیرمردی که با دو تا رو لباس محلی به روی یک شتر سوار شده است.

عروسک اشترخجو

تکه

تکه نام عروسکی است که به شکل یک بز نر ساخته می‌شود. او پیام آور بهار و سرسبزی است. نام «تکه» در لغت از «تکم» می‌آید و تکم به معنای بز من است. 

 
عکس عروسک تکم

کرخرک

پردان یا پردون نام روستایی در استان خراسان جنوبی است. این روستا در نزدیکی قائنات قرار دارد و حدود 500 نفر در آن زندگی می‌کنند. مردم این روستا به کشاورزی و دامداری می‌پردازند. البته بعضی از زنان روستا نیز با ساخت عروسک‌های بومی به امرار معاش خانواده کمک می‌کنند. عروسک کرخرک از نمونه عروسک‌های دست ساز زنان روستای پردون است. کرخرک از پشم گوسفند و یک اسکلت مفتولی تشکیل می‌شود. (برای خرید آنلاین عروسک کرخرک کلیک کنید.)

 
عروسک کرخرک

الاغ مهربون


الاغ مهربون، عروسکی است که زنان روستای قلعه قافه آن را می‌سازند. این روستا در 135 کیلومتری شهرستان گرگان واقع شده و از روستاهای هدف گردشگری محسوب می‌شود. الاغ مهربون را زنان و دختران هنرمند این روستا به وسیله نمد نازکی که از پشم گوسفندان می‌بافند، تهیه می‌کنند. پالان آن نیز از پارچه‌های دستبافت دوخته می‌شود. این الاغ حدود 15 سانتی‌متر قد دارد و مناسب بازی کودکان است. (برای خرید الاغ مهربون اینجا کلیک کنید.)

عروسک الاغ مهربون وقلعه قافه

شتر پردون


شتر در گویش هر قوم به طور متفاوتی ادا می‌شود. کوشک، اوشک، آق مایا، آروانا، دوج دیه، هر، کوات، پُرآپ، داچی و لیره از اسامی هستند که در گویش‌های مختلف برای شتر به کار می‌برند. اما شتری که در روستای پردون ساخته می‌شود به نام شتر پردون و یا اشترو معروف است. این شتر از پشم شتر و سیم مفتولی ساخته می‌شود. (برای خرید آنلاین شتر پردون اینجا کلیک کنید.)

عروسک شتر پردون

شاوره


گوسفند شاوره، از دیگر عروسک‌هایی است که توسط زنان و دختران قلعه قافه بالا ساخته می‌شود. این گوسفند را از پشم و نمد می‌سازند. شاوره به معنی شاه بره است. (برای خرید آنلاین گوسفند شاوره اینجا کلیک کنید.)

عروسک گوسفند شاوره

آتلان


تاجمیر از روستاهای اطراف شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی است. یکی از پر رونق‌ترین کسب و کارهای زنان این روستا، ساخت عروسک است. عروسک اسب دست‌ساز بومی تاجمیر که آتلان نام گرفته، یکی از عروسک‌های زیبایی ست که در این روستا دوخته می‌شود. آتلان را از ترکیب چوب، نخ پشمی و نمد می‌سازند و آن را با پشم پر می‌کنند. (برای خرید آنلاین عروسک آتلان اینجا کلیک کنید.)

عروسک اسب دست ساز تاجمیر آتلان 8

فک خزری


فک خزری یک پستاندار دریایی کمیاب است که در سال‌های اخیر، به علت صید بی‌رویه رو به انقراض رفته است.
در شمال کشور به او سگ آبی نیز می‌گویند و در حال حاضر به عنوان تنها پستاندار دریای مازندران به شمار می‌رود. این فک‌ها اهمیت زیادی برای اکوسیستم محل زندگی خود دارند و انقراض‌شان خطر جدی‌ای برای دیگر جانوران محسوب می‌شود. از این رو، در سال 2010 تنها مرکز حفاظت از این گونه جانوری در ایران تاسیس شد. هدف از تاسیس این مرکز، نجات فک‌های خزری آسیب دیده، ارائه آموزش‌های لازم و فرهنگ‌سازی برای جلوگیری از این فک‌ها بود. این مرکز تا به امروز توانسته است فک‌های خزری زیادی را از مرگ نجات دهد.
بدون شک، آشنایی بچه‌ها با این گونه جانوری می‌تواند گام بلندی در جهت حفظ فک‌ها و نجات اکوسیستم دریایی باشد و عروسک فک خزری به همین منظور تولید شده است. (برای خرید آنلاین عروسک فک خزری کلیک کنید)

فوک خزری

زیست بوم ایران

از بین بردن محیط زیست، آلودگی و شکار بی‌رویه می‌توانند آسیب‌های جبران ناپذیری به زیست بوم کشور وارد کنند. همانطور که در حال حاضر

عروسک‌های بازیافتی، عروسک‌هایی برای احترام به محیط زیست

همانطور که پیش از این نیز گفتیم، بسیاری از زنان هنرمند این سرزمین از تیکه پارچه‌های اضافه لباس خود برای ساخت عروسک‌های بومی استفاده می‌کنند. به همین خاطر، اگر بگوییم ساخت عروسک‌های بازیافتی ریشه در فرهنگ قدیمی ما دارد، بیراهه نرفته‌ایم. امروزه نیز گاهی در ساخت عروسک‌ها نه تنها از تکه پارچه‌های اضافه استفاده می‌شود بلکه از سایر مواد بلااستفاده نیز استفاده می‌کنند.

هدف از ساخت این عروسک‌ها احترام به طبیعت و دور شدن از آلودگی‌هاست. غیر از این، با ساخت عروسک‌های بازیافتی می‌توان به کودکان یاد داد که به جای رها کردن زباله‌ها در دل طبیعت، آنها را در قالب اشیای دوستداشتنی دیگری به زندگی برگردانیم.

پیشنهاد می‌کنیم مقاله مربوط به عروسک‌های بومی ایران را بخوانید.

ممنون از اینکه تا اینجا همراهمون بودین

سایر وبلاگ های روستاتیش را از اینجا ببینید

با هر خرید از روستاتیش در یک پروژه توسعه روستایی مشارکت می‌کنید

برای خرید محصولات پته دوزی کلیک کنید

1 دیدگاه

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

    منو اصلی