همه چیز درباره هنر پته دوزی

پته‌دوزی چیست؟

 پته دوزی یکی از هنرهای اصیل ایرانی است که کاربردهای بسیار زیادی دارد. این نوع رو ‌دوزی که غالبا در استان کرمان انجام می‌شود، از قدمت زیادی برخوردار است. در ادامه، گفتگویی با خانم مهدیه عمادی انجام داده‌ایم. ایشان هنرمند پته‌دوزی هستند که به طور خانوادگی به این هنر اشتغال دارند. خانم عمادی علاوه بر انجام پته، به واسطه سابقه تدریس‌شان، در صفحه مجازی خود (Gallerymadela) به آموزش هنر پته‌دوزی نیز می‌پردازد و تاکنون هنرمندان بسیاری را آموزش داده‌اند.

• لطفا خودتون رو معرفی کنید و بگید چه مدته مشغول پته دوزی هستید؟

من مهدیه عمادی هستم. شغل اصلی من معلمی هست اما از سال 92 در کنار تدریس، هنر پته‌دوزی رو هم شروع کردم و در حال حاضر این هنر رو تدریس هم می‌کنم.

• اولین برخورد شما با پته چه زمانی بود؟ چه حسی نسبت به این هنر داشتید؟

من اصالتا کرمانی هستم و از سال‌ها پیش با این هنر که هنر مخصوص زادگاهم بود، آشنا بودم. از همون موقع، به خاطر علاقه‌ای که به هنر داشتم جذب پته دوزی شدم؛ البته پیش اون هم تریکو بافی، قلاب بافی و بافتنی می‌کردم.

• توی خانواده یا اطرافیانتون هم کسی هست که کار پته دوزی انجام بده؟

بله خانواده و اطرافیان من خیلی به این هنر علاقه دارن و حتی این هنر رو آموزش هم میدن.

• درباره طرح‌های پته دوزی توضیح می‌دین؟ 

پته‌ها طرح‌های مختلفی دارن که از بین اونها میشه به طرح بازوبندی، طرح ترنج، طرح گل و مرغ و یا طرح جقه اشاره کرد. البته هر کدوم از این طرح‌ها خودشون به انواع مختلف تقسیم میشن. مثلا جقه دو قلو یا جقه قهر و آشتی. این تنوع طرح و نقش انقدر زیاد هست که حتی جقه‌های به کار رفته توی یک پته هم می‌تونن متفاوت باشن. در واقع میشه گفت که ما می‌تونیم از روی اشکال پته‌ها، اونها رو دسته بندی کنیم.

• در کدوم شهرها پته دوزی انجام میشه؟

پته فقط مختص به استان کرمان هست و مرکز این هنر هم کرمان هست اما الان به خاطر رواج آموزش این هنر، شهرهای دیگه هم این کار رو انجام میدن. 

• چطور میشه پته کرمان رو از بقیه پته‌ها تشخیص داد؟

پته‌های کرمان انواع مختلفی دارن، حتی دوخت‌های متنوعی هم دارن. ما توی پته کرمان دوخت سنتی، دوخت کهن و دوخت‌های جدید رو به کار می‌بریم. 

اما مثلا دوخت رفسنجانی‌دوز داریم که مخصوص پته رفسنجان هست و اگه بخوایم این دوخت رو با پته کرمانی‌دوز مقایسه کنیم، پته‌های کرمانی‌دوز دوخت ظریف‌تری دارن. 

البته این رو هم بگم که ظریف بودن یا نبودن دوخت‌ها، به هنرمند دوزنده هم بستگی داره. 

• مراحل پته دوزی رو به طور مختصر توضیح می‌دین؟

برای پته‌دوزی اول پارچه رو رنگ‌بندی می‌کنن و میدن به رنگ‌رزی. پارچه‌های خام پته از جنس پشم هستن. بعد از اون، کار گته‌زنی رو انجام میدن. گته‌زنی یعنی روی پارچه یک نقش رو پیاده می‌کنن. این کار رو قبلا به صورت دستی انجام می‌دادن اما الان کارگاهی شده. بعد از اون هم شروع به دوخت می‌کنن. برای پته، دوخت‌های متفاوتی داریم و بسته به اینکه کدوم قسمت از پته رو قراره بدوزیم، یک نوع دوخت خاص رو انتخاب می‌کنیم. برای هر پته، طبق رنگ شال اون که اصطلاحا عریض گفته میشه، رنگ‌های خاصی به کار میره. مثلا خط دوزی هر پته‌ی سفید رو ما با نخ نارنجی یا زرد انجام می‌دیم و خط دوزی پته‌ی قرمز رو هم با مشکی.

• درباره تاریخچه پته‌دوزی برامون بگید.

پته در فرهنگ معین به معنای پشم و کرک هست که در اینجا منظور از اون، پشم و کرک بز هست. به پارچه پته عریض میگن. توی سفرنامه شاردن در دوران صفویه به پته اشاره شده و درواقع یک نوع رودوزی سنتی هست که توسط خانم‌ها و دختران استان کرمان انجام میشه.

• پته بیشتر به چه منظوری به کار میره؟ 

بیشتر برای رومیزی، جلد قرآن، سجاده، زیر لیوانی، تابلو، کوسن، پشتی، تشکچه کنار اتاق، تزیین دور وسایل چایخوری و …

•  اگه نکته یا توضیح جالبی درباره پته هست، یا افسانه خاصی مرتبط با پته شنیدید، ممنون میشم به ما هم بگید.

من خودم همیشه به هنرجوهای پته‌دوزیم میگم که این هنر چون با پشم سر و کار داره، تمام انرژی‌های طبیعت رو با خودش به همراه میاره. طبق قانون طبیعت این انرژی‌ها با دوختن وارد بدن انسان میشن و به همین خاطر وقتی پته‌ می‌دوزی، آرامش خاصی بهت دست میده و این کار لذت خاصی داره. موقع پته‌دوزی متوجه گذر زمان نمی‌شی و به نوعی میشه گفت پته، بازی دوخت و رنگ هست؛ به این معنی که با دوختن و رنگ زدن به پارچه به اون روح می‌بخشی.