گزارش نشست «پیدا و پنهان محرومیت از تحصیل»

فرهنگ سمت عرضه آموزشی را در نظر گیریم.

          دکتر امیدی با اشاره به تحقیقی که در سال‌های 1392 انجام داده بود به این مسئله اشاره کرد که عامل ترک تحصیل برخی از مدارس فرهنگ آموزش و سیستم مدارس است چرا که با تمسخر لهجه دانش‌آموزان یا موارد این چنینی دانش‌آموزان رغبت به تحصیل را از دست می‌دهند. برخی از سازمان‌های حمایتی نیز به این قضیه دامن زدند و زمینه‌ساز طرد تحصیلی شدند.

بخش دوم نشست؛ با روایات در قلب مسائل آموزشی

          مینا کامران در آغاز بخش دوم نشست درباره پروژه‌های آموزشی روستاتیش توضیح داد. مینا کامران در ارائه‌های خود بر این قضیه تاکید کرد که دلایل پنهانی و محلی نیز وجود دارد که نادیده گرفته می‌شوند. دلایلی که بدون بررسی آن‌ها تغییرات موثر و پایدار نمی‌مانند.

تفاوت زبانی عاملی که کمتر به آن توجه می‌شود.

مینا کامران برای ورود به روایت‌های آموزشی روستاتیش با روستای کهنانی‌کش آغاز کرد. کامران توضیح داد که پس از آنکه دسترسی کودکان با پیگیری ساخت مدرسه برطرف شد؛ با عاملی جدید رو به رو شدند که تا قبل از آن خود را پنهان کرده بود. بی‌انگیزگی دانش‌آموزان به نسبت تحصیل موجب ترک تحصیل برخی از دانش‌آموزان می‌شد با این که دسترسی به مدرسه فراهم شده بود اما این بی‌انگیزگی خود عامل جدیدی می‌شد که دانش‌آموزان را از ادامه تحصیل دور می‌کرد. پس از مطالعاتی کوتاه درباره این بی‌انگیزگی، روستاتیش متوجه این عامل شد که دانش‌آموزان بخش عمده‌ای از دروس را درک نمی‌کنند، برخی دروس برای آن‌ها به نسبت تفاوت زبانی و کیفیت تحصیلی سخت‌تر از باقی مناطق می‌شد. در نهایت بی تفاوتی به نسبت ادامه تحصیل و بودن در مدرسه شکل می‌گرفت که به گفته مینا کامران «بچه‌ها با کش‌ها در کلاس بازی می‌کردند و اهمیتی به درس نمی‌دادند و تنها همین که نمره‌ای از معلم بگیرند کافی بود». از جمله اقدامات روستاتیش برای این مسئله آن بود که مشاورها و فعالینی را که به آنجا می‌فرستاد متوجه این مسئله می‌کرد تا این تفاوت‌ها را قبل از ورود درک کنند. از طرف دیگر کتاب‌خانه‌ای در آن منطقه ساخته شد و در کتابخانه به طور آموزش غیررسمی هم برای معلمان هم دانش‌آموزان کارگاه‌هایی برگزار شد.

سبک زندگی نباید عاملی برای ترک تحصیل شود.

          کامران از روستای پاریو چذب گفت؛ عشایری که تنها در مدت زمانی در این منطقه حضور دارند. بر همین اساس دسترسی به مدرسه عامل اصلی ترک تحصیل را شکل می‌داد. اما حل این مسئله وابسته به نوع زندگی ساکنین آن منطقه به سادگی با ساخت مدرسه دبیرستان برطرف نمی‌شود؛ از آن رو که اهالی آن منطقه عشایر هستند این مسئله نیازمند مطالعات جمعیتی و مردم‌شناختی از آن منطقه است تا این مسئله به طور اساسی‌تری حل شود و صرف هزینه زیاد برای مدرسه‌ای نباشد که پس از مدتی خالی از دانش‌آموز شود.

روایت ترک تحصیل پس از سه سال فعالیت مستمر

مینا کامران در این نشست به تجربیات خاصی اشاره کرد که نه تنها می‌توانند آموزنده باشند، که نشانه‌ای برای اهمیت بررسی‌های عمیق‌تر در راستای تغییرات است. روایت آموزش در تاجمیر برای مینا کامران و تیم روستاتیش سخت تمام شده بود؛ چرا که پس از سه سال کوشش در جهت تحصیل دختران و پیدا شدن پاره‌ای امید برای رفتن دختران به مدرسه شبانه‌روزی همه چیز در یک شبانه روز تغییر کرد. در روستای تاجمیر خانواده‌ها اجازه تحصیل دختران خود را در مدرسه شبانه‌روزی نمی‌دادند، بر همین اساس روستاتیش سعی کرد مدرسه‌ای آنلاین در روستا شکل دهد و دانش‌آموزان به شیوه مجازی تحصیل را ادامه دهند. با اینکه روند فارغ التحصیلان و جذب محصلین هر ساله بهتر می‌شد و در ادامه خانواده‌ها پس از جلسات مشارکتی راغب به ادامه تحصیل دختران در مدرسه شبانه‌روزی شدند؛ پس از اتفاقات سال 1401 به ناگهان از تصمیم خود بازگشتند. اما پس از یک سال بارقه امیدی روشن شد، و یکی از خانواده‌ها به ادامه تحصیل فرزند خود نیز راغب شد.

زیرساخت اساسی آموزش؛ آموزش ابتدایی

مینا کامران آخرین روایت خود را با روستای سیدبار تمام کرد؛ نمونه دیگری که دانش‌آموزان با اینکه میل به ادامه تحصیل دارند اما به دلیل تفاوت زبانی با کتاب‌های درسی با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند. و از طرف دیگر به علت کیفیت پایین آموزش در برخی مناطق، دانش‌آموزان درگیر مسائل پایه‌ای در برخی دروس هستند. روستاتیش سعی کرد با ارسال مشاور به دانش‌آموزان دبیرستانی یاری رساند اما به این مسئله نیز پی برد که تمرکز بر مسائل آموزشی در مقاطع ابتدایی بسیار نیاز بزرگی است که باید از جانبی هم در سیاست‌گذاری‌ها به آن توجه کرد، هم از نظر اقدامات نهادهای مختلف دیگر پنهان نماند.

خلاصۀ آنچه در این نشست گفته شد.

          از نظر دکتر امیدی، فقر خانواده‌ها مهمترین دلیل بازماندگی از تحصیل است؛ اما عامل‌های دیگری نیز وجود دارند که موجب بازماندگی از تحصیل می‌شوند و از این موارد می‌توان به کاهش ساعت ماندن در مدارس در بین مناطقی اشاره کرد که فصل برداشت محصولات کشاورزی در آن مناطق مصادف با فصول سال تحصیلی هستند. از جانب دیگر برخی سیاست‌هایی که از جانب دولت کنار گذاشته شد دسترسی به مدارس را سخت‌تر کرد؛ یکی از این سیاست‌ها که موجبات تحصیل گروه‌های فقیر را نیز آماده می‌کرد؛ مدارس شبانه روزی بودند چرا که کارکردی چندبعدی داشتند و جدای از مدرسه تغذیه و محل اسکان را نیز فراهم می‌کردند، امروزه با کمتر شدن این مدارس و جایگزینی سیاست‌هایی مثل خرید محصولات آموزشی به ضرر گروه‌های کمتر برخوردار تمام شده است. جدای از این مسائل دسترسی به مدارس کمتر شده است و آمارها نشان می‌دهند که دولت بودجه کمتری را به نسبت سال‌های قبل به ساخت مدارس اختصاص می‌دهد در نتیجه دولت از بار مسئولیت اساسی خود شانه خالی کرده است.

          مینا کامران نیز با استفاده از روایات به اهمیت دلایل محلی در محرومیت از تحصیل پرداخت. از این نظر که جدای از دلایل کلان که شرایط تحصیلی را برای گروه‌های آسیب‌پذیرتر بیشتر کرده است؛ دلایل محلی نیز باید توجه کرد چرا که در نهایت دلایل خاص و عام مکمل هم می‌شوند و ادامه تحصیل را برای برخی گروه‌ها سخت و ناممکن می‌کنند. از جمله دلایلی که در روایات مینا کامران نهفته بود مسئله زبان مادری، تفاوت سبک و شیوه زندگی، کیفیت ضعیف آموزش و وقوع اتفاقات متفرقه خارج از کنترل؛ اما همه این دلایل فقط نمونه‌هایی هستند که کامران به آن‌ها اشاره کرد تا اهمیت بررسی‌های خرد را گوشزد کند.