سبد خرید خالی است.
چقدر با سفره قند و جاقندی در مناطق مختلف ایران آشنا هستید؟
یکی از مشکلات قدیمی که مردم همیشه با آن مواجه بوده‌اند، نگهداری از مواد غذایی است. در زمان‌های قدیم که هنوز بشر به دانش ابداع بعضی از وسایل دست نیافته بود، راه‌هایی برای ذخیره مواد غذایی داشت از جمله مخفی کردن آن در زیر زمین! اما این راه، راه چندان مطمئنی نبود؛ چرا که اکثر اوقات، این موادغذایی توسط جانوران خورده می‌شدند. بعد از گذشت زمان کم کم انسان‌ها یادگرفتند که به وسیله نی‌ها و شاخ و برگ گیاهان اطراف خود، دست به ساخت وسایل خاصی بزنند. آنها به وسیله نی‌ها سبد‌های چوبی و کیسه بافتند تا بتوانند بعضی از موادغذایی خود را در این سبدها و کیسه‌ها ذخیره کنند.
با یافته‌هایی که باستان‌شناسان از این سبدها و کیسه‌های حصیری بدست آورده‌اند می‌توان فهمید که تاریخچه آن به قبل از سفالگری می‌رسد. این یعنی انسان‌ها از سال‌ها قبل با مشکل نگهداری از مواد غذایی دست و پنجه نرم می‌کردند.
نگهداری از مواد غذایی شرایط خاصی دارد. بعضی از آنها را باید در دمای بالا نگهداری کرد و بعضی دیگر را در دمای پایین. بعضی‌ها نیازمند جای خشک هستند و برخی دیگر نیاز به رطوبت دارند.
قند یکی از محصولاتی است که از قدیم در کنار انسان‌ها بوده. سابقه استخراج قند از نیشکر در هند به حدود پنج هزار سال پیش می‌رسد. نگهداری از قند و فراورده‌های قندی مثل آبنبات، نبات و… نیازمند فضایی به دور از گرد و خاک است. قندها باید در کیسه و یا ظرفی در دار نگهداری شوند و شاید به همین خاطر است که از سال‌ها پیش، برای قند سفره‌ها و کیسه‌های قند بافته می‌شدند.
در ادامه، با چند منطقه از ایران که دارای کیسه یا ظرف خاصی برای نگهداری از این خوراکی هستند، آشنا می‌شویم.
سفره قند و کیسه قند در مناطق مختلف کشور از چه جنسی ساخته می‌شوند؟
سفره قند سوزن دوزی
حتما با هنر سوزن‌دوزی آشنا هستید. این هنر در بسیاری از شهرهای ایران رواج دارد. این هنر کاربردهای زیادی دارد که از متداولترین آنها می‌توان به جانماز، بقچه، زیورآلات، روبالشی، پرده، سفره قند، جلد قرآن و… اشاره کرد.
این هنر را بیشتر در بلوچستان، ارامنه اصفهان، بختیاری‌ها، ترکمن‌ها، خراسان و زرتشتیان یزد می‌بینید. البته بلوچستان را مهد هنر سوزن‌دوزی می‌دانند.
خوزستان و جاقندی کپو
کپوبافی از جمله هنرهایی ست که در استان خوزستان رواج دارد. کپو به معنی شی کروی است و هنرمندان این رشته، به وسیله حصیر، ظروف کروی در دار می‌سازند. این ظروف به وسیله پیچیدن برگ خرما به دور کرتک‌ها که نی‌های نازکی هستند، بافته می‌شوند. این بافته‌ها، به وسیله کاموا تزیین می‌شوند و طرح و رنگ می‌گیرند. از عمده وسایلی که با کپو ساخته می‌شوند می‌توان به گلدان، میوه‌خوری، جادستمالی و جاقندی اشاره کرد.
سفره قند بختیاری
بختیاری‌ها به وسیله پارچه‌های سه گوشی که به آنها چپقی می‌گویند، جاقندی می‌سازند. آنها این چپقی‌ها را از طرف دو ضلع بلندشان به یکدیگر می‌دوزند. دلیل استفاده از مثلث در بافته‌های بختیاری این است که مثلث به معنای پایداری، تعادل و ایستادگی ست.
در میان بختیاری‌ها هنری وجود دارد که به نام نمکدان بافی معروف است. در این هنر نیز کیسه‌هایی بزرگ و کوچک بافته می‌شود که روی آنها به وسیله طرح‌ها و نقش‌های ذهنی بافنده تزیین می‌گردد. این کیسه‌ها جایی برای نگهداری و حمل و نقل نمک درشت و ساییده، جو، گندم و حبوبات هستند.
مفرشو یا مفشو کرمان
در بیشتر خانه‌های ایرانی مفرشو یا مفشو حضور دارد. از این هنر برای دوختن کیسه‌های کوچک و دایره‌ای شکل استفاده می‌شود. این کیسه‌ها انواع مختلف دارند؛ از جمله: مفرشو قندی که کیسه‌ای است با نقش و نگارهای زیبا برای نگهداری حبه‌های قند، مفرشو دوایی برای نگهداری دارو، مفرشو سوزن نخی که مختص نگهداری از نخ و سوزن است و….
این کیسه، دولایه دارد و از ورود گرد و خاک جلوگیری می‌کند.
مفرشوها را در کرمان می‌دوزند و معمولا در جهیزیه تمام دختران کرمانی نیز حداقل یک مفرشو وجود دارد.
همانطور که گفته شد به محل نگهداری حبه قند، سفره قند یا کیسه قند می‌گویند. اما در گویش‌های مختلف ایران این کیسه قند اسامی مختلفی دارد که در ادامه به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.
(برای خرید آنلاین مفشو اینجا کلیک کنید)
جاقندی در داریون
دریان یا داریون یکی از شهرهای قدیمی استان فارس است که تنها 36 کیلومتر با شیراز فاصله دارد. قدمت این شهر به سده ششم هجری برمی‌گردد. این شهر در سال 1376 از ادغام روستاهای داریون و دیندارلو به عنوان یک شهر شناخته شد. ریشه زبان مردم این شهر فارسی دری است که البته رگه‌هایی از زبان پهلوی نیز در آن دیده می‌شود. مردم این شهر از محف به عنوان جاقندی استفاده می‌کنند.
انواع جاقندی در مازندران
استان مازندران به خاطر شرایط محیطی خاصی که دارد، تولیدات چوبی در آن بسیار رایج است، به خصوص هنر کنده‌کاری و منبت که برای اشیایی از جمله پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت خوری، تخته شطرنج یا تخته نرد، قندان و… استفاده می‌شود.
یکی از کلماتی که در گویش مازندرانی برای قندان وجود دارد «قن‌جا» است. همچنین از «قندسفره» نیز برای سفره‌ها و یا کیسه‌های قندی کوچک استفاده می‌شود.
یکی از هنرهای سنتی مازندران لاک تراشی نام دارد. این هنر نیز با استفاده از چوب انجام می‌شود و هنرمندان این رشته با کمک چوب، ظروف و احجام چوبی سنتی می‌سازند. این ظروف ترک برنمی‌دارند و به سادگی نمی‌شکنند. از جمله ظروفی که با استفاده این هنر ساخته می‌شوند می‌توان به: کیله لاک (پیمانه)، کلز (ملاقه)، لاک دانه پاش (دیس گرد چوبی برای تمیز کردن برنج)، قند چوله، جوله (پارچ نگه دارنده محصولات لبنی)، تنباکو چوله (ظرف نگهداری تنباکو)، کچه (قاشق) و کتراچ (کفگیر) اشاره کرد.
قند چوله به وسیله‌ای گفته می‌شود که درون آن قند خرد می‌کنند؛ این وسیله را این روزها گاهی به اسم قند لاک نیز می‌شناسند.
هرکاره و خراسان رضوی
«هرکاره» نام نوعی سنگ است که نام علمی آن سرپانتین است. این سنگ‌ها در برابر آتش مقاوم هستند و در ایران در کوه‌های اطراف مشهد یافت می‌شوند. در استان خراسان به خصوص مشهد با استفاده از این سنگ‌ها دیگ، هاون، قندان و… می‌سازند.
قندان‌های هرکاره پس از ساخت به وسیله طرح و نقش‌های زیبا، قلم زنی می‌شوند و به فروش میرسند. این قندان‌ها بسیار ضربه‌پذیر بوده و زود می‌شکنند.
جاقندی‌های گیلان
در استان گیلان هنری وجود دارد که به نام رشتی دوزی شناخته می‌شود. این هنر، یک هنر اصیل است و از آن برای تزیین پارچه‌های ضخیم به وسیله نخ ابریشم و قلاب استفاده می‌شود. این روزها یکی از کاربردهای رشتی دوزی تزیین کیسه قندهای کوچکی است که برای حمل حبه قند دوخته می‌شوند.
عشایر قشقایی فارس
عشایر قشقایی استان فارس دستبافت‌هایی به نام چنته یا آینه‌دان دارند که توسط زنان بافته می‌شود. این بافته‌های زیبا و هنرمندانه برای بافتن انواع ساک، کیسه یا توبره و برای نگهداری از وسایل مختلف کاربرد دارند.
چنته‌ها اکثر اوقات به اندازه‌های کوچک هستند و از آنها به عنوان کیسه یا خورجینی برای حمل پول، قند، فشنگ یا …. مورد استفاده قرار می‌گیرند.
طرح و نقش روی چنته‌ها معمولا طرح‌هایی هستند که با الهام از طبیعت نقش بسته‌اند.
از دیگر هنرهایی که عشایر قشقایی به آن تسلط دارند می‌توان به دوخت قولوق اشاره کرد. قولوق‌ها کیف‌های پارچه‌ای هستند که با توجه به اندازه‌شان از آنها برای حمل قند، کتاب، لوازم آرایش و … استفاده می‌شود. به قولوق‌هایی که حاوی قند هستند، سفره‌قندی نیز می‌گویند.
در سرتاسر ایران هنرهای زیادی وجود دارد که رودوزی‌ها، صنایع چوبی و سنگی فقط قسمتی از این هنرها را تشکیل می‌دهند. هنرمندان بومی ایرانی از تمام این هنرها برای بافتن و ساختن وسایل حمل ملزومات خود بهره می‌برند.
850,000ریال
